تاریخ‏ نگاری و تمامیت ارضی ایران

نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور

چکیده

این پژوهش به‌دنبال بررسی نقش تاریخ‌نگاری در حفظ تمامیت ارضی ایران است. فرضیه نویسنده این است که اولاً، تاریخ‏‌نگاری در تمام دوره‌‏های تاریخ ایران، مهم‏ترین ابزار برای بازتولید و زنده نگاه‏‌داشتن هویت سرزمینی ایران بوده است. ثانیاً، تاریخ‌‏نگاری با تقویت ملی‏‌گرایی منجر به افزایش اهمیت تمامیت ارضی ایران در نزد کارگزاران و افکار عمومی شده است. با شروع حکومت قاجار، دورانی از درگیری با دو قدرت بزرگ جهان آغاز شد که در سراسر قرن نوزدهم ادامه یافت که در نتیجه آن، بخش­های بزرگی ازسرزمین‌های ایران از آن جدا شدند. در تمامی این تحولات و درگیری‎‏ها، دیوانیان ایران در کنار به‌کار گرفتن فنون دیپلماسی نوین، استنادشان اغلب بر شواهد تاریخی استوار بود و بر این اساس، از تاریخ‏‌نگاری برای احقاق حقوق سرزمینی ایران می­‌کوشیدند. این موجب شد پس از جنگ جهانی اول که تمامیت ارضی ایران به‌مخاطره افتاد، نخبگان ایرانی با استفاده از تجربیات قبلی، تاریخ را در ابعاد بیشتری مورد استفاده قرار دهند و از آن به‌عنوان ابزاری برای حفظ تمامیت ارضی ایران استفاده کنند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iranian Historiography and Territorial Integrity

نویسنده [English]

  • Hossein Hojabryan
.
چکیده [English]

 
 
 
This study deals with the role of historiography in preserving Iran's territorial integrity. The author believes that historiography in all periods of Iranian history has been a most important tool for preserving and reproducing Iranian territorial identity. It also strengthened the nationalism and has increased the importance of Iran's territorial integrity to elites and public opinion.  
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • historiography
  • territorial integrity
  • nationalism
  • identity
  • border
آدمیت، فریدون(1394) انحطاط تاریخ‏نگاری در ایران، به کوشش سیدابراهیم اشک­شیرین، تهران، نشر گستره.
آدمیت، فریدون(1357) اندیشه­های میرزا آقاخان کرمانی، چاپ دوم، نشر پیام.
آدمیت، فریدون(1363) اندیشه­های طالبوف تبریزی، چاپ دوم، نشر دماوند.
اتابکی، تورج(1381) «آذربایجان و ناسیونالیسم ایرانی»، گفتگو، شماره33.
حمید احمدی(1386) ایران، هویت، ملیت، قومیت، چاپ دوم، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
اشرف، احمد(1386) «بحران هویت ملی و قومی در ایران»، در: حمید احمدی، ایران، هویت، ملیت، قومیت، چاپ دوم، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
اشرف، احمد(1395) هویت ایرانی از دوران باستان تا پایان پهلوی، ترجمه حمید احمدی، نشر نی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن­خان(1367) تاریخ منتظم ناصری، ج3، تهران، دنیای کتاب.
امانت، عباس(زمستان1377) «پور خاقان و بازیابی اندیشه تاریخ ملی ایران، جلال­الدین میرزا و نامه خسروان»، ایران­نامه، شماره 65.
بهار، ملک­الشعراء(1357) تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، ج1، چاپ سوم، امیرکبیر.
بهرامی، روح­الله و مظفری، پرستو(زمستان 1389) «روابط حکام اردلان، امارت بابان و مناسبات ایران و امپراتوری عثمانی در عهد قاجار، 1266-1212.ق»، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، شماره 45.
بهمنی قاجار، محمدعلی(1390) تمامیت ارضی ایران، ج1، تهران، موسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی.
بیات، کاوه(1387) پان­ترکیسم و ایران، انتشارات شیرازه.
بیگدلو، رضا(1380) باستانگرایی در تاریخ معاصر ایران، نشر مرکز.
تاج­علی، زینت(1396) «صفویه، راههای حج و حجاج ماوراءالنهر»، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال18، شماره 71، صص59-43.
حافظ ابرو(1375) جغرافیای حافظ ابرو، ج1، تهران، میراث مکتوب.
خاوری شیرازی، فضل­الله(1380) تاریخ ذوالقرنین، ترهان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خورموجی، محمدجعفر(1363) حقایق­الاخبار ناصری، چاپ دوم، امیرکبیر.
راسخ، کرامت­الله(1385) اندیشه اصلاحات در ایران قرن نوزدهم و انعکاس آن در سفرنامه­های ایرانیان، فصلنامه علوم سیاسی دانشگاه آزاد آشتیان.
رجایی، عبدالمهدی، محمدعلی چلونگر و مرتضی نورائی(بهار و تابستان 1390) «تاریخ‏نگاری محلی عصر قاجار و مولفه­های آن»، تاریخ و فرهنگ، سال43، شماره 86.
رضوی، سید ابوالفضل(1387) «ﻣﺮﻭﺭﻱ ﺑﺮ ﺗﺎﺭﯾﺨﭽﻪ ﭼﺎﭖ ﻭ ﭼﺎﭖﺧﺎﻧﻪ ﺩﺭ ﺍﯾﺮﺍﻥ»، ﮐﺘﺎﺏﻣﺎﻩ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﻭ ﺟﻐﺮﺍﻓﯿﺎ، ﺷﻤﺎﺭﻩ 521.
ریپکا، یان (1381) «شعرا و نثرنویسان اواخر عهد سلجوقی و دوره مغول» در: ج. آ. بویل، تاریخ ایران از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان(کمبریج)، ترجمه حسن انوشه، ج5، امیرکبیر.
زارعی، بهادر و ذکی، یاشار(1390) «اصل تمامیت ارضی از دیدگاه جمهوری اسلامی ایران»، پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 78.
سپاهی، عبدالودود(1396) «تقابل سیاست ایران و انگلیس در بلوچستان دوره قاجار»، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال نوزدهم، شماره 73.
سمرقندی، عبدالرزاق(1383) مطلع سعدین و مجمع بحرین، ج1، به کوشش عبدالحسین نوایی، پژوهشگاه علوم انسانی.
سیستانی، محمداعظم(1396) حکمیت انگلستان در سیستان، افغانستان، ناشر مولف.
شبانکاره­ای، محمد بن علی(1363) مجمع­الانساب، به کوشش میرهاشم محدث، امیرکبیر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا(1352)، «تلقی قدما از وطن»، جلد دوم، الفبا.
شهیدی، یحیی(1350) «تاریخچه جنگ مرو»، مجله بررسی­های تاریخی، سال ششم، شماره 1.
صدقی، ناصر(1389) «تاریخ‏نگاری ایران عصر سلجوقی و مساله دگرگونی­های سیاسی»، تاریخ­نگری و تاریخ‏نگاری، سال بیستم، شماره6.
طاهری، ابوالقاسم(بی­تا) تاریخ روابط بازرگانی و سیاسی ایران و انگلیس، ج2، انتشارات انجمن آثار ملی.
ظهیرنژاد ارشادی، مینا(1381) اسنادی از روابط ایران و انگلیس در عهد محمدشاه قاجار، وزارت امور خارجه.
فیروز میرزا(1380) سفرنامه کرمان و بلوچستان، به کوشش منصوره اتحادیه و سعاد پیرا، نشرتاریخ ایران.
قدیمی، ذبیح­اله(1326) تاریخ 25 ساله ارتش شاهنشاهی ایران، تهران، بی­نا.
کاظم­زاده، فیروز(1371) روس و انگلیس در ایران، ترجمه منوچهر امیری، چاپ دوم، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
کاظم­زاده ایرانشهر، حسین(1364) مجله ایرانشهر(سال چهارم)، اقبال.
کاظمی، محمد(1355) تاریخ پنجاه ساله نیروی زمینی شاهنشاهی ایران، بی­جا، بی‏نا.
کسروی، احمد(1325) آذری یا زبان باستان آذربایجان، چاپ سوم، بی­جا، بی­نا.
متینی، جلال(1371) «ایران در گذشت روزگاران»، ایرانشناسی، سال4، شماره2.
مجتهدزاده، پیروز(1386) بازیگران کوچک در بازی بزرگ، ترجمه عباس احمدی، معین.
مجتهدزاده، پیروز(1389) سیاست­های مرزی و مرزهای بین المللی ایران، ترجمه حمیدرضا ملک­احمدی، سمت.
محبوبی اردکانی، حسین(1370) تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران، 3 جلد، دانشگاه تهران.
مروی، محمدکاظم(1364) عالم­آرای نادری، ج2، تهران، زوار.
مستوفی، حمدالله(1336) نزهه­القلوب، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، بی­نا.
مسکوب، شاهرخ(1384) داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع، تهران، فرزان روز.
مسکوب، شاهرخ(1379) هویت ایرانی و زبان فارسی، تهران، فرزان.
ملایی توانی، علیرضا(1395) گفتمان تاریخ‏نگاری رسمی دوره پهلوی پیرامون رضاشاه، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ملکی، لقمان(1394)، بررسی تحولات تاریخی مرزهای شرقی ایران از دوره قاجار تا کنون، تهران، دانشگاه علوم انتظامی امین.
میرزاصالح شیرازی(1347) سفرنامه میرزاصالح شیرازی، به کوشش اسماعیل رائین، تهران، روزن.
ناظری، محمدرضا(1395) «تداوم تاریخ‏نگاری سنتی و برآمدن تاریخ‏نگاری جدید در عصر قاجار، عوامل، شرایط و کارگزاران»، فصلنامه تاریخ­پژوهی، شماره 66.
نظری، علی­اشرف(1386) «ناسیونالیسم و هویت ایرانی، مطالعه موردی دوره پهلوی اول»، پژوهش حقوق و سیاست، سال نهم، شماره 22.
نفیسی، سعید(1345) تاریخ معاصر ایران از چهارم اسفندماه 1299 تا بیست و چهارم شهریورماه 1320، کتابفروشی فروغی.
نوایی، عبدالحسین(1356) اسناد و مکاتبات تاریخی ایران از تیمور تا شاه اسماعیل، انتشارات علمی و فرهنگی.
واتسن، رابرت. گرنت (1356) تاریخ ایران از ابتدای قرن نوزدهم تا سال 1858، ترجمه ع. وحید مازندرانی، چ چهارم، امیرکبیر.