چهره متغیر امنیت داخلی: بررسی نسبت امنیت داخلی با رقابت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر

چکیده

در این نوشتار مؤلف ضمن بررسی الگوی کلی مربوط به نحوه ارتباط امنیت داخلی با رقابت سیاسی - یعنی الگوهای تحدیدگرا، تثبیت‏ گرا و تکثرگرا - به تحلیل سیاست گذاری حکومت اسلامی طی دو دهه گذشته پرداخته است. مطابق این تحلیل به خاطر وجود شرایط ناآرام و حساس اوایل پیروزی انقلاب، امام خمینی)ره(برای صیانت از انقلاب و حکومت اسلامی از الگوی تحدید استفاده کردند. در این الگو دولت برای تأمین امنیت سعی در محدود ساختن فعالیت های سیاسی و از آن جمله اصل مهم رقابت می‏نماید. علت این امر وجود رابطه معکوس بین امنیت داخلی و رقابت سیاسی است. با استقرار نظام و اتمام تهدید مهم جنگ تحمیلی، دولت آقای هاشمی الگوی تثبیت را به اجرا می‏گذارد. در این الگو با ثابت نگاه داشتن حدّ رقابتهای سیاسی، دولت به بالا بردن میزان ثبات در کشور همت می‏گمارد تا از این طریق وحدت و یکپارچگی در کشور را به نمایش گذارد. هدف از این راهبرد، ایجاد بستر مناسب برای جلب سرمایه‏ های داخلی و خارجی و در یک کلام نیل به توسعه اقتصادی می‏ باشد. در پی انتخابات دوم خرداد 76,این الگو به نفع توسعه سیاسی تغییر می‏کند و رابطه الگوه‏ای مستقیم بین این دو مقوله برقرار می‏گردد. دولت با این فرض که گسترش رقابت سیاسی سالم منجر به تثبیت مبانی امنیت داخلی خواهد شد، توسعه سیاسی را در اولویت قرار می‏دهد و از آن پس ما شاهد تعریف تازه ‏ای از امنیت داخلی می ‏باشیم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

چهره متغیر امنیت داخلی: بررسی نسبت امنیت داخلی با رقابت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران

نویسنده [English]

  • asghar eftekhari
(1) صحیفه نور، ج , 2 صص 2 -61
(2) در این باره نگاه کنید به منابع زیر که به تحلیل شرایط انقلابی پرداخته‏اند:
- Foran, John (Editor), Theorizing Revolutions, London, Routledge, 1991, esp Part 1.
- Goldstone, Jack and Ted Robert Gurr and Farrokh Moshiri, (Editors), Revolutions  of the lateTwentieth Century, Bouldern Ewstview Press, 1991.
(3) به نقل از : برژنیسکی، زبیگنیو، در جستجوی امنیت ملی، ابراهیم خلیلی، تهران، سفیر،  1369,ص 3.
(4) معنای ایجابی امنیت در منابع زیر به تفصیل آمده است:
- Oxford English Dictionary, 2th edition, Oxford, Clarendon, 1989- Fisher, Dietrich, Nonmilitary Aspects of Security: A System Approacch, Great Britain,Cambridge University Press, 1993, p. 10.
(5) معنای سلبی امنیت در منابع زیر به تفصیل آمده است:
 - کاظمی، علی‏اصغر، زنجیره تنازعی در سیاست و روابط بین‏الملل، تهران، قومس، 1370، صص   15 -6.
- Mandel, Robert, The Changing Face of National Seurity, London, Green Wood press,1994.
(6) در مورد اولویت "امنیت" بر سایر ارزشها نک:
 - افتخاری، اصغر، "حوزه ناامنی"، فصلنامه مطالعات راهبردی، ش  3,سال  78,صص 20-1.
 
(7) See: Habermas, Jurgen, Communication And Evolution of Society, Trans. T. Mc Carthy,Boston, 1979.
- Schwedler, Yillan (Editor), Toward Civil Society in the Middle East: A Primer, U.S.A.Lynne Rienner publishers, 1995.
- Tester, Keith, Civil Society, London, Routledge, 1992.   
(8) تفسیر سنتی و کلاسیک از رقابت را در اثر زیر بخوانید:
 - فاستر، مایکل، ب.، خداوندان اندیشه سیاسی، جواد شیخ‏الاسلامی، تهران، امیرکبیر، جلد اول، قسمت ( اول افلاطون و ارسطو، 1358.)
(9) مبانی معرفتی و نظری "رقابت سیاسی" مطابق تفاسیر مدرن در منابع زیر آمده است:
 - Marsh, David, Gerry Stoker, Theory and Methods in Political Science, Great Britain,Macmillan press, 1995.
- Varma, S.P., Modern politial Theory, Delhi, Shandara, Nu Tech photolitho Craphers, 1975.
(10) See: Apter, David, The Politics of Modernisation, Chicago, The University of Chicage press,1965.
- Esienstadt, S.N, Tradition, Change and Modernity, New York, 1973.
(11) در این باره نگاه کنید به تفاسیر تازه از "آزادی" در:
 - برلین، آیزیا، چهار مقاله درباره آزادی، محمدعلی موحد، تهران، خوارزمی،  1368,به‏ویژه صص 25-5
- Almond, G., Political Development: Essays in Heuristic Theory, New York, 1937.
(12) نک: پوجی، جانفرانکو، تکوین دولت مدرن: درآمدی جامعه‏شناختی، بهزادباشی، تهران، آگه،  1377، به‏ویژه مقدمه، صص 39-17.همچنین:
 - افتخاری، اصغر، "تکوین دولت مدرن"، کتاب ماه، سال  78,ش 15 ( علوم اجتماعی.)
(13) در این باره نگاه کنید به اظهار نظر آقایان سیدمحمد موسوی بجنوردی، احمد آذری قمی، حجت‏الاسلام ایوبی و حاتم قادری در:
 - علیخانی، علی‏اکبر( به اهتمام)، مشارکت سیاسی، تهران، سفیر،  1377,صص 236 -2.
(14) Blondel, Jean, Comparative Government: Introduction, New York, Philip Allan, 1990, pp.40-51.
(15) رابطه غیرمستقیم در نگرشهای تمامیت‏خواه و استبدادی معمولا ملاک است: نک:
 - Skinner, Q. The Foundations of Modern Political Thought, Cambridge, Cambridge University press, 2 Vols, 1978.
- Lubasz, H. (ed), The Development of the Modern State, New York, Macmillan, 1927.
(16) رابطه یکسویه معمولا در جوامع در حال گذار مورد توجه است. نک:
 - Dyson, K.H.F. The State Tradition in Western Europe: A Study of an Idea And Institution,Oxford, Martin Robertson, 1980.
(17) رابطه مستقیم معمولا در جوامع دموکراتیک مورد نظر می‏باشد: نک:
 - Hocking W.E., Man and State, London, G. Bell, 1920.
- Lathman, E., The Group Basis to politics, New York, Cornell University press, 1935.
(18) دراکر، پیتر.اف.، جامعه پس از سرمایه‏داری، محمود طلوع، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، ج  2, 1375 ,ص 13.
(19) درباره ماهیت انقلابها و ضرورت وجود مراحل سه‏گانه مذکور نک:
 - Brinton, C., The Anathomy of Revolution, New York, 1965
(20) این معنا در "تئوری انقلاب پیوسته" یا "انقلاب در انقلاب" معمولا می‏آید.
(21) رضوی، مسعود، هاشمی و انقلاب ( تاریخ سیاسی ایران از انقلاب تا جنگ)، ( مقدمه ) هاشمی رفسنجانی، تهران، همشهری، 76، ص 226.
(22) خلیلی، اکبر، گام به گام با انقلاب اسلامی: یادداشتها، تهران، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، حوزه هنری، ج  2, 1377 ,ص 58.
(23) همان جا، ص 223.
(24) در این باره نک : هاشمی و انقلاب، پیشین( یادداشت شماره 21) ص 165.
(25) همانجا، ص 170.
(26) در این باره نک:
 - قاضی‏زاده، کاظم، اندیشه‏های فقهی - سیاسی امام خمینی (ره)، تهران، مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری، 1377.
 - افتخاری، اصغر، "فرزانگی و قدرت: درآمدی بر تئوری قدرت امام (ره) دانشگاه اسلامی، تابستان 77.
(27) کاواناک، دنیس، "ابعاد فرهنگ سیاسی"، حمید حامدی، همشهری،  22/12/72,ص 6.
(28) گام به گام با انقلاب اسلامی: یادداشتها، پیشین ( یادداشت شماره 22) ص 342.
(29) در این باره نگاه کنید به تحلیل جان دی. استمپل در:
 - استمپل، جان، دی.، درون انقلاب ایران، منوچهر شجاعی، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا،  1377,بخش نهم.
(30) جهت اطلاع از سیر تاریخی تأسیس شورای انقلاب و تحلیل چرایی تأسیس این نهاد رک:
 - برزین، سعید، زندگینامه سیاسی مهندس مهدی بازرگان، تهران، مرکز، 1374 ص 263-4
(31) هاشمی و انقلاب، پیشین ( یادداشت شماره 21) ص 204.
(32) نک: از حزب چه می‏دانیم؟ مصاحبه با دکتر باهنر و عسگراولادی، شاخه دانش‏آموزان حزب جمهوری اسلامی، بی‏جا، بی‏تا.
(33) نک: مرامنامه حزب، 1357.
(34) صحیفه نور، ج  5,سخنرانی مورخه 18/12/57.
(35) به نقل از: هاشمی و انقلاب، پیشین ( یادداشت شماره 21) ص 201.
(36) به نقل از: همان.
(37) همان جا، صص 220-199.
(38) نک: همان جا، صص 173-6.
(39) بازرگان، مهدی، انقلاب ایران در دو حرکت، نهضت آزادی ایران، چ 5 ,1363,صص 140-5.
(40) زندگینامه سیاسی مهندس مهدی بازرگان، پیشین( یادداشت شماره 30)، ص 268.
(41) این تحلیل را مرحوم بازرگان در مواضع مختلفی پرورش داده است. رک:
 - بازرگان، مهدی، مشکلات و مسایل اولین سال انقلاب، تهران، نهضت آزادی ایران، 1362.
 - بازرگان، مهدی، شورای انقلاب و دولت موقت، تهران، نهضت آزادی ایران، 1361
(42) روزنامه انقلاب اسلامی، مورخه  22 /6/58.
(43) گذشته از گرایش لیبرال، گرایشهای برانداز و جریان دینی وابسته به رهبری شیخ علی تهرانی، نیز عمل می‏کردند. در این باره نک:
 - فارسی، جلال‏الدین، زوایای تاریک، تهران، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی. همچنین به جراید روز در ماههای بهمن و اسفندماه  1358مراجعه کنید.
(44) هاشمی و انقلاب، پیشین( یادداشت شماره21) ص 203.
(45) صحیفه نور، ج  12,ص 117.
(46) در این باره نک:
 - مزارعی، عدنان، "اقتصاد ایران بعد از انقلاب: از هم گسیختگی و پوپولیسم"، پرویز صداقت، فرهنگ توسعه، سال  6,ش  26,سال  1376,به‏ویژه صص 40-30.
 - گزارش نهایی برآورد خسارات اقتصادی جنگ تحمیلی، تهیه و تدوین: سازمان برنامه و بودجه، 1369.
(47) اطلاعات،  19/5/70.
(48) به نقل از: ولی‏پور زرومی، سیدحسن، "گفتمانهای امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران" فصلنامه مطالعات راهبردی، پیش‏شماره دوم، تابستان  1377، ص 74.
(49) همان جا، ص 76.
(50) همان جا، ص 78.
(51) نک: نیلی، مسعود ( تدوین و تنظیم)، اقتصاد ایران، تهران، مؤسسه عالی پژوهش در برنامه‏ریزی و توسعه، 1376.
(52) نک: شناسنامه تشکلها و احزاب سیاسی جمهوری اسلامی ایران، وزارت کشور، اداره کل سیاسی، تهران، کمیل،  1377,صص 5 و 6.
(53) نک: "توسعه فرهنگی: گفتاری در مبادی، امکانات و برنامه‏های گسترش فرهنگ در ایران"، همشهری،  3/9/73.
(54) درباره ملاحظات اقتصادی در برنامه‏های توسعه ایران نک:
 - رزاقی، ابراهیم، الگویی برای توسعه اقتصادی در ایران، تهران، توسعه، 69.
(55) درباره ارتباط وضعیت معیشتی با نیازهای تازه اجتماعی نک:
 - وولک، مانفرد، "علل تداوم توسعه‏نیافتگی"، هوشنگ نایبی، همشهری،  12 اسفند، 72.
(56) کاتوزیان، محمدعلی همایون، اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران، مرکز، چ , 5, 74,بویژه بخش  4کتاب.
(57) شرح این تحلیل را در منابع زیر بخوانید:
 - حکمتی، علی، "بحرانهای فرهنگی توسعه"، همشهری،  12 /12/72.
 - برزین، سعید، جناح‏بندی سیاسی در ایران، از دهه  1360تا دوم خرداد  1376,تهران، مرکز، صص 85-48.
(58) همان جا، صص 9-88.
(59) به نقل از: "سنت و توسعه"، گفتگو با دکتر غنی‏نژاد و دکتر آزاد، همشهری،   14/9/73,ص 6
(60) جهت اطلاع از رویکرد جامعه علمی به آرمانهای آقای خاتمی نک:
 - آرمین، محسن و حجت رزاقی ( گردآورنده)، بیم‏ها و امیدها: دولت خاتمی از دیدگاه صاحبنظران، تهران، همشهری، 1378.
(61) مرتجی، حجت، جناح‏های سیاسی در ایران امروز، تهران، انتشارات نقش و نگار و انتشارات شفیعی،  1377،ص ج.
(62) به نقل از: همشهری، 7/12/75.
(63) به نقل از: همشهری، 10/6/75.
(64) به نقل از: رسالت، 16/7/75.
(65) به نقل از: جمهوری اسلامی، 9/12/75.
(66) به نقل از: سلام، 7/8/75.
(67) به نقل ا: کار و کارگر، 2/9/75.
(68) در این باره نک:
 - ظریفیان، غلامرضا، دین و دولت در اسلام: پژوهشی نظری از آغاز تا پایان خلافت راشدین، تهران، مؤسسه علمی و فرهنگی میراث ملل،  1376،صص 63- 58و 4-152.
 - لمبتون، آن. کی. اس، دولت و حکومت در اسلام: سیری در نظریه سیاسی فقهای مسلمان از صدر اسلام تا اواخر قرن  13،عباس صالحی و محمدمهدی فقیهی، تهران، مؤسسه چاپ و نشر عروج، 1374.
(69) به نقل از: رسالت، 6/12/74.
(70) جهت مطالعه دیدگاه امام (ره) از این منظر نک:
 - قادری، حاتم، اندیشه‏هایی دیگر: مقالاتی در شناخت دوگانه اسلام و ایران، تهران، بقعه،  1378،مقاله "دموکراسی و تکلیف: مطالعه موردی امام خمینی"، صص ( 328-311. ادعای مؤلف آن است که:دراندیشه امام دموکراسی در بهترین حالت در طول مفهوم تکلیف جای دارد).
(71) به نقل از: اطلاعات، (20/2/76سخنان آقای محمدجواد حجتی کرمانی)
(72) نک: مشارکت سیاسی، پیشین، ( یادداشت شماره 13.)
 - زکریایی، محمدعلی، جامعه‏شناسی روشنفکری، تهران، بنیاد فرهنگ و اندیشه معاصر، 78.
(73) به نقل از: سلام، 26/6/75.
(74) به نقل از: همشهری، 12/6/75.
(75) به نقل از: ایران، 22/12/75.
(76) اخبار، 2/12/75.
(77) به نقل از: جمهوری اسلامی، 7/12/75.
(78) همان، 9/12/75.
(79) سلام، 8/12/75.
(80) اخبار، 2/12/75.
(81) همشهری، 18/12/75.
(82) اطلاعات، 20/1/76.
(83) سلام، 10/1/76.
(84) اخبار، 20/1/76.
(85) هاشمی رفسنجانی: "ما به هیچ وجه نباید انسجام ملی را از دست بدهیم چرا که همه از این حادثه آسیب خواهند دید" ( اخبار، 2/12/75).
 
(86) این که ما روی تحدید دوره آقای هاشمی اصرار داریم برای این است که ریاست جمهوری با رأی قوی مردم داشته باشیم" ( سلام، 26/6/75).
(87) نک: افتخاری، اصغر، حوزه ناامنی، فصلنامه مطالعات راهبردی، ش  3،سال  78. در مقاله ("حوزه ناامنی: بنیادهای فرهنگی مدیریت استراتژیک و مقوله امنیت داخلی در ایران" راه مقابله با این آفات را اتخاذ سیاست "همسویی با تحرک مثبت" از سوی دولت و ملت دانسته‏ام که به نظر می‏رسد بتواند مکمل خوبی برای الگوی امنیتی تکثر باشد).
(88) مبانی نظری این تحول را در اثر زیر بخوانید:
 - مور، برینگتن، ریشه‏های اجتماعی و دیکتاتوری و دموکراسی، حسین بشیریه، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1369.
(89) در مورد شرایط سیاسی اجتماعی تازه ایران و آثار مترتب بر الگوی امنیت - رقابت آقای خاتمی نک: - صادق‏الحسینی، محمد، الخاتمیّة: المصالحه بین‏الدین و الحریة، لبنان، دارالجدید،  1999،صص: 150-23.