فراتحلیل روند دین‌داری ایرانیان در دهه گذشته و پیامدهای امنیتی آن

نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

مرکز پژوهشی مبنا

چکیده

میزان و کیفیت دین‌داری مردم در جامعة ایران که بافت فرهنگی سنتی-دینی و حاکمیت اسلامی دارد، اهمیت راهبردی دارد و تغییرات آن می‌تواند پیامدهای امنیتی ایجاد کند. این مقاله می‌کوشد روند میزان دین‌داری ایرانیان را طی سال‌های 1388 تا 1398 ترسیم و تغییرات صورت‌گرفته را نشان دهد و پیامدهای امنیتی این تغییرات را بررسی کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در دورۀ زمانی فوق، تغییرات محسوسی در میزان دین‌داری مردم ایران رخ نداده، اما نوع دین‏داری، از شریعت‌محوری به دین‏ عاطفی متمایل شده است. هرچند این نوع تغییر خطرآفرین به نظر نمی‌رسد، اما زیاده‌روی در دین‌داری عاطفی، ممکن است پیامدهای امنیتی از جمله تغییر گروه‌های مرجع عمومی، افزایش فرقه‌های دینی، کاهش نفوذ روحانیت و تضعیف جایگاه حاکمیت دینی و ولایت ‌فقیه در پی داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Meta-Analysis of the Iranian Religious Trend over the Past Decade and Its Security Consequences

نویسندگان [English]

  • Hamed Abdollahi Sefidan
  • Aliakbar Adbilahadi Moghadam
  • Mohammadtaghi Dashtei
..
چکیده [English]

The extent and quality of people's piety is of strategic importance in Iranian society, which has a traditional cultural-religious context and Islamic rule, and its changes can have security consequences. This article attempts to map the trend of Iranian piety during the years 2009 to 2019 and show the changes that have taken place and examine the security consequences of these changes. Findings show that in the above period, there has been no significant change in the level of religiosity of the Iranian people, but the type of piety has shifted from Shari'a-centered to emotional religion. Although this kind of change does not seem dangerous, an increase in emotional piety may have security consequences, including a change in public reference groups, an increase in religious sects, a decrease in the influence of the clergy, and a weakening of the religious authority and authority of the Vali-Faqih.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religion
  • Security
  • Piety
  • National security
  • Dimensions of piety
فورشت، اینگر و رپستاد، پل (1394) درآمدی بر جامعه‌شناسی دین. ترجمة مجید جعفریان. دانشگاه ادیان و مذاهب قم.
مهریزی، مهدی (1395) شاخص‌های دین‌داری. نشر علم.
پیترسون‌، مایکل‌ (۱۳۸۷) عقل و اعتقاد دینی. ‏‫ترجمة احمد نراقی‌ و ابراهیم‌سلطانی‌نسب. طرح نو.
‏‫تهامی‌، سید‌مجتبی‌ (۱۳۸۶) ابعاد اجتماعی و فرهنگی امنیت ملی (سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران). سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، معاونت فرهنگی، مدیریت انتشارات.
‏‫حر عاملی، محمد بن حسن (۱۴۱۶) تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة (ج 4). موسسه آل البیت علیهم‌السلام لاحیاء التراث.
‏‫حیدری، شقایق (۱۳۹۳) سنجش هویت جمعی ایرانیان، با تأکید بر مؤلفة دین‌داری. فصلنامه مطالعات امنیت ملی. شماره 2.
‏‫خدایاری‌فرد، محمد (۱۳۹۱) مبانی نظری و روش‌شناسی مقیاس‌های دین‌داری به انضمام پرسشنامه‌های دین‌داری. آوای نور.
‏‫دشتی، محمدتقی و شکری، علی (۱۳۹۸) ولایت فقیه و امنیت ملی (بررسی جایگاه و نقش ولایت فقیه در امنیت ملی از منظر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران). (مرکز پژوهشی مبنا و موسسه صراط مبین هدایت). مکث اندیشه.
‏‫دفتر برنامه‌ریزی و پژوهش‌های کاربردی سازمان تبلیغات اسلامی (۱۳۹۰) دین‌داری ایرانیان، موج اول. سازمان تبلیغات اسلامی.
‏‫دفتر طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (۱۳۹۵) ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان؛ موج سوم ۱۳۹۴. پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
‏‫سالاری‌فر، محمدرضا، آذربایجانی، مسعود و رحیمی‌نژاد، عباس (۱۳۸۴) مبانی نظری‌ مقیاس‌های‌ دینی‌: گزیده‌ مقالات‌ همایش‌ مبانی‌ نظری‌ و روان‌سنجی‌ مقیاس‌های‌ دینی‌. پژوهشکده‌ حوزه‌ و دانشگاه‌.
‏‫سراج‌زاده‌، حسین (۱۳۸۳) چالش‌های‌ دین‌ و مدرنیته‌: مباحثی‌ جامعه‌شناختی‌ در دین‌داری‌ و سکولار شدن‌. طرح‌ نو.
‏‫شجاعی زند، علیرضا (۱۳۸۴) مدلی برای سنجش دین‌داری در ایران. جامعه‌شناسی ایران، شماره 1.
 شجاعی‌زند، علیرضا (1390) مبنای ساخت مدل برای سنجش دین‌داری. روش‌شناسی علوم انسانی. دوره 17. شماره 68.
‏‫شورای اجتماعی وزارت کشور (۱۳۹۶) وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی جامعة ایران. پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
‏‫طالبان‌، محمدرضا (۱۳۸۹) ‏‫پیمایش ملی سنجش دین‌داری ایرانیان (مرکز افکار‌سنجی دانشجویان ایران (ایسپا)). سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
‏‫طالبان، محمدرضا (۱۳۹۰) دین‌داری ایرانیان، یافته‌های پیمایش ملی دین‌داری ایرانیان؛ گزارش شهری (موج اول ۱۳۹۰). معاونت پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی. (نشر اثر اصلی ۱۳۹۴)
‏‫طالبان، ‌محمدرضا، مبشری، ‌محمد و مهر‌آیین، ‌مصطفی (۱۳۸۹) بررسی روند دگرگونی ارزشی در ایران (1353 - 1388). جامعه‌شناسی تاریخی، دوره 3، شماره 2.
‏‫طالبان، محمدرضا و رفیعی بهابادی، مهدی (۱۳۸۹) تحولات دین داری بر اساس تفاوت‌های نسلی در ایران (1353-1388). مسائل اجتماعی ایران، دوره 8. شماره 1.
‏‫عبدالله‌خانی‌، علی (۱۳۹۲) بنیان‌های امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. ابرار معاصر تهران.
‏‫غرایاق‌ زندی‌، داود (۱۳۹۰) درآمدی بر سیاست‌گذاری امنیت ملی. پژوهشکدة مطالعات راهبردی.
‏‫فرجی، مهدی؛ و کاظمی، عباس (۱۳۸۸) بررسی وضعیت دین‌داری در ایران (با تأکید بر داده‌های پیمایش‌های سه دهة گذشته). تحقیقات فرهنگی ایران، شماره 6.
قنبری‌برزیان، علی و همتی، رضا (1394) هویت دینی در جامعه ایرانی: مرور نظام‌مند مطالعات انجام‌شده. جامعه‌شناسی کاربردی. دوره 22. شماره 59.
‏‫محدثی‌، حسن (۱۳۹۷) روایت ایرانی جامعه‌شناسی دین. نشر تیسا.
‏‫مرکز پژوهشی مبنا (۱۳۹۸) سالنمای دین و دین‌داری در ایران. مکث اندیشه.
‏‫معاونت پژوهش‌های اجتماعی فرهنگی (۱۳۹۷) عوامل مؤثر بر اجرایی شدن سیاست‌های حجاب و راهکارهای پیشرو. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
‏‫مندل‌، رابرت (۱۳۹۶) چهره متغیر امنیت ملی. ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی. ‏پژوهشکده مطالعات راهبردی.
‏‫مؤسسة مطالعات ملی (۱۳۹۴) گزارش و تخمین تحولات هویتی در جمهوری اسلامی ۱۳۹۴-۱۳۹۵. مؤسسة مطالعات ملی.
‏‫مؤسسة مطالعات ملی (۱۳۹۵) گزارش و تخمین تحولات هویتی در جمهوری اسلامی ۱۳۹۵-۱۳۹۶. مؤسسة مطالعات ملی.
‏‫میثمی، لطف‌الله (۱۳۷۹) ارزیابی استراتژیک از مقولة دین‌گریزی، بازتاب اندیشه.
‏‫نیک‌پی، امیر (۱۳۹۸) جامعه‌شناسی دین‌داری. نگاه معاصر.
‏‫وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر طرح‌های ملی (۱۳۸۱) ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
‏‫وین‌ پرادفوت‌ (۱۳۹۳) تجربه‌ دینی. بازیابی از کتابخانه مجمع عالی حکمت اسلامی.