تحول گفتمانی حکمرانی امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی

چکیده

با وجود اینکه گفتمان انقلاب اسلامی با گفتمان پهلویسم به‏عنوان «دیگر» معرفتی خود دارای گسست و در درون خود دارای پیوست بود، اما در طول زمان و در مواجهه با گفتمان‏ های معرفتی مختلف دستخوش تغییر و تحول شد و خرده‏ گفتمان‏ های مختلفی در چارچوب آن شکل گرفت که هر یک تأثیر خاصی بر حکمرانی امنیت ملی در ایران داشته ‎اند. در این مقاله با تمرکز بر تفاوت میان خرده‏ گفتمان‎ های شکل‏گرفته در درون گفتمان انقلاب اسلامی، این پرسش مطرح شده که تحول در خرده ‏گفتمان‏های انقلاب اسلامی چه تأثیری بر حکمرانی امنیت ملی در ایران داشته است؟ در پاسخ به این سوال، با استفاده از منابع کتابخانه‏ ای و تحلیل اسناد ثانویه مرتبط موجود، ضمن بررسی تحولات در گفتمان انقلاب اسلامی، اصول و مبانی و همچنین آثار و پیامدهای هر خرده‏ گفتمان بر حکمرانی امنیت ملی در ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار می‎ گیرد. فرضیه‏ ای که در این مقاله مورد آزمون قرار می‏ گیرد، این است که تحول گفتمانی حکمرانی امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران با وجود تکوین الگوی حکمرانی خاص جمهوری اسلامی، باعث تضعیف اجماع و شکل‏گیری قطب‏ بندی و تعارض در جامعه و ساختار و نهادهای امنیت ملی شده است.
 

کلیدواژه‌ها


اسماعیلی، محسن و حمید بالایی (1394) «الگوی راهبردی تأمین امنیت ملی در سیاست‎های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه آفاق امنیت، شماره 27، صص 38-5.
‏احتشامی، انوشیروان، (1378) سیاست خارجی ایران در دوره سازندگی، ترجمه ابراهیم متقی و زهره پوستین چی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
‏اخوان کاظمی، بهرام (1388) «گفتمان عدالت در دولت نهم»، فصلنامه معرفت سیاسی، سال اول، شماره دوم، صص 243-195.
‏ازغندی، علیرضا (1378) «تنش‏زدایی در سیاست خارجی، مطالعه موردی جمهوری اسلامی ایران»، مجله سیاست خارجی، سال 13، شماره 4، صص 1047-1035.
‏ازغندی، علیرضا (1381) سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر قومس.
‏افتخاری، اصغر (1378) «چهره متغییر امنیت داخلی: بررسی نسبت امنیت داخلی با رقابت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره دوم، شماره چهارم، صص 52-19.
‏افتخاری، اصغر (1380) «فرهنگ امنیت جهانی»، در: مک کین لای، آر. دی و آر. لیتل، امنیت جهانی؛ رویکردها و نظریه‏ها، ترجمه اصغر افتخاری، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
‏افتخاری، اصغر (1384) «سیر تحول مطالعات استراتژیک؛ روندهای جهانی و تجارب ایرانی»، در: استراتژی امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
‏برزین، سعید (1374) زندگی‏نامه سیاسی مهندس مهدی بازرگان، تهران: نشر مرکز.
‏بروجردی، مهرزاد (1377) روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمه جمشید شیرازی، تهران: نشر شیرازه.
‏بشیری، عباس (1393) گفتمان اعتدال: گذری بر آرا و اندیشه‌های دکتر حسن روحانی، تهران: انتشارات تیسا.
‏تاجیک، محمدرضا (1376) «مدخلی بر مفاهیم و رویکردهای امنیت ملی»، در: مجموعه مقالات همایش توسعه و امنیت عمومی، جلد دوم، تهران: وزارت کشور.
‏تاجیک، محمدرضا (1377) «غیریت و هویت: شکل‏گیری گفتمان انقلابی در ایران»، پژوهشنامه متین، سال اول، شماره اول، صص106-83.
‏تاجیک، محمدرضا (1379) مدیریت بحران؛ نقدی بر شیوه‏های تحلیل و تدبیر بحران در ایران، تهران: فرهنگ گفتمان.
‏تاجیک، محمدرضا (1382) تجربه بازی سیاسی در میان ایرانیان، تهران: نشر نی.
‏تاجیک، محمدرضا و سید جلال دهقانی فیروزآبادی (1382) «الگوهای صدور انقلاب در گفتمان‏های سیاست خارجی ایران» مجله راهبرد، شماره 27، صص 80-61.
‏تاجیک، محمدرضا (1377) «انتظام در پراکندگی؛ بحثی در امنیت ملی ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، پیش‏شماره دوم، تابستان 1377، صص 126-117.
‏تاجیک، محمدرضا (1379) جامعه امن در گفتمان خاتمی، تهران، نشر نی.
‏جمال‏زاده، ناصر و دیگران (1399) «گفتمان انقلابی‏گری در اندیشه سیاسی آیت‏الله خامنه‌ای»، فصلنامه پژوهش‏های انقلاب اسلامی، سال نهم، شماره 32، صص 31-7.
‏حاجی یوسفی، امیرمحمد (1384) سیاست خارجی ایران در پرتو تحولات منطقه 2001-1991، تهران: مرکز چاپ و نشر وزارت امورخارجه.
‏حاجیانی، ابراهیم و دیگران (1393) رهیافت‏هایی بر گفتمان اعتدال، تهران: انتشارات تیسا.
‏حاجیانی، ابراهیم (1380) «رویکردهای عمده نسبت به امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، در: علینقی، امیرحسین، نگاهی به مسائل امنیتی ایران، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، صص 111-87.
‏حجاریان، سعید (1376) «تحول مفهوم امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران»، مجموعه مقالات همایش توسعه و امنیت عمومی، جلد دوم، تهران: وزارت کشور.
‏حسینی‏تاش، سیدعلی؛ واثق، قادرعلی (1393) «حکمرانی خوب و ارائه حکمرانی شایسته؛ بررسی و شاخص‏های این دو از دیدگاه امیرالمؤمنین علی علیه السلام»، اسلام و پژوهش‏های مدیریتی، شماره 8، صص 28-7.
‏خرمشاد، محمد باقر (1381) «انقلاب اسلامی ایران و بازتاب آن در دو رویکرد نظری»، فصلنامه اندیشه انقلاب اسلامی، شماره یک، صص 56-31.
‏خلیلی، رضا (1385) «ایدئولوژی و استراتژی؛ نسبت‏سنجی نگرش ایدئولوژیک و تفکر استراتژیک»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال نهم، شماره 34، صص 788-759.
‏خلیلی، رضا (1387) «تبیین تحولات امنیتی جمهوری اسلامی ایران؛ در جستجوی چارچوبی تحلیلی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال یازدهم، شماره دوم، صص 411-377.
‏خلیلی، رضا (1391) «کنش‏های اجتماعی و آینده تحولات سیاسی-اجتماعی در ایران»، ایران، سیاست، آینده‏شناسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، صص 288-255.
‏خلیلی، رضا، بنی‏هاشمی، میرقاسم و محسن قلی‏پور (1398) «امنیت و توسعه؛ تاثیر گفتمان‌های امنیت ملی بر برنامه‌های توسعه در جمهوری اسلامی ایران»، سیاست‏های راهبردی و کلان، شماره 28، صص 60-41.
‏خلیلی، رضا (1384) «امنیت، سیاست و استراتژی: تقارن تحول تاریخی ـ گفتمانی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال هشتم، شماره 30، صص 764-739.
‏خلیلی، رضا (1384) «تحول تاریخی ـ گفتمانی مفهوم امنیت»، در: استراتژی امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران، تهران، پژوهشکدة مطالعات راهبردی، 1384، صص 146-97.
‏دفتر نشر معارف (1397) منشور انقلابی‏گری: در نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی، تهران: دفتر نشر معارف.
‏دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1384) تحول گفتمانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: موسسه انتشارات روزنامه ایران.
‏دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1389) سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات سمت.
‏دهقانی فیروزآبادی، سید جلال و فیروزه رادفر (1388) «الگوی صدور انقلاب در سیاست خارجی دولت نهم»، فصلنامه دانش سیاسی، سال پنجم، شماه اول، صص 150-123.
‏رحیمی، علیرضا (1398) «گفتمان اعتدال و امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران (1392 تا 1396)»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 83، صص 72-33.
‏رحیمی، علیرضا و محمود کتابی (1393) «گفتمان امنیتی دولت‌های نهم و دهم به مثابه گفتمان قبض و بسط انقلابی جدید»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 66، صص 66-31.
‏رضایی، علیرضا (1388) «تحلیل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در پرتو روابط بین‏الملل»، راهبرد یاس، شماره 17، صص 288-260.
‏رنجبر، مقصود (1379) «گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه علوم سیاسی، سال سوم، شماره نهم، صص 91-64.
‏زارعی، بهادر و احمد پوراحمد (1385) «سنجش دو گفتمان انقلابی و ملی در قلمرو جغرافیای امنیتی جمهوری اسلامی ایران (از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون)»، فصلنامه پژوهش‏های جغرافیایی، شماره 55، صص 170-153.
‏زیباکلام، صادق و همکاران (1389) «علل روی کارآمدن خاتمی (دولت اصلاحات 1376) بر اساس نظریه توسعه نامتوازن ساموئل هانتینگتون»، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‏المللی، شماره 3، صص 76-51.
‏ستوده، محمد (1385) تحولات نظام بین‏الملل و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: موسسه بوستان کتاب.
‏سیف‏زاده، سید حسین (1384) سیاست خارجی ایران، تهران: نشر میزان.
‏عسگری، محمود (1384) «گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران» (نقد و بررسی کتاب)، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال سوم، شماره نهم، صص 239-238.
‏علینقی، امیرحسین (1380) «بررسی برخی ویژگی‌های دو رویکرد امنیتی در کشور»، در: علینقی، امیرحسین، نگاهی به مسائل امنیتی ایران، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، صص 39-17.
‏علینقی، امیرحسین (1381) «جایگاه امنیت در استراتژی ملی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال پنجم، شماره 16، صص 335-319.
‏فخرزارع، سیدحسین (1389) گفتمان عدالت در انقلاب اسلامی، تهران: کانون اندیشه جوان.
‏کارگر رمضانی، روح‏الله (1393) «صدور انقلاب ایران: سیاست، اهداف و وسایل»، در: انقلاب ایران و بازتاب‏های جهانی آن، ترجمه محسن مدیرشانه‏چی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
‏کریمی‏مله، علی (1391) «تأملی نظری در نسبت حکمرانی خوب و امنیت ملی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 58، صص 80-43.
‏کسرایی، محمدسالار و بنت‏الهدی سعیدی (1395) «تحلیل گفتمان عدالت در دهه سوم انقلاب با تأکید بر سال‏های 1380-1384»، فصلنامه جامعه‏شناسی تاریخی، سال هشتم، شماره دوم، صص 169-129.
‏لاریجانی، محمدجواد (1369) مقولاتی در استراتژی ملی، تهران، مرکز ترجمه و نشر کتاب.
‏مجیدی، حسن و محسن رحیمی‏نیا (1397) «تحلیل گفتمان اعتدال در انتخابات ریاست جمهوری یازدهم»، پژوهش‏های راهبردی سیاست، سال هفتم، شماره 25، صص 155-125.
‏محمدی، منوچهر (1385) بازتاب جهانی انقلاب اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
‏مشیرزاده، حمیرا (1397) «از گفتمان انقلاب اسلامی تا گفتمان سیاست خارجی جمهوری اسلامی»، فصلنامه سیاست خارجی، سال 32، شماره 4، 64-43.
‏موسوی، رضا (1387) «اولویت سیاست خارجی ایران در دوره سازندگی»، مجله راهبرد، شماره 47، صص 96-79.
‏میرمحمدی، مهدی (1394) «نسل‏ها، گفتمان‏ها و امنیت: چارچوبی فرهنگی برای امنیت در ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال 18، شماره 68، صص 74-57.
‏میلانی، محسن (1383) «سیاست خارجی ایران در صحنه جهانی»، ترجمه نوذر شفیعی، مجله راهبرد، شماره 31، صص 196-175.
‏نوروزی، نورمحمد (1383) «تحول گفتمان سیاسی و پویایی الگوی کنش سیاست خارجی ایران»، مجله راهبرد، شماره 31، صص 224-197.
‏ولی‏پور زرومی، حسین (1383) گفتمان‏های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
‏ولی‌پور زرومی، سیدحسین (1377) «گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، پیش‏شماره دوم، صص 70-64.
‏ولی‌پور، سیدحسین (1383) گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
‏هانتر، شیرین (1378) «مروری تطبیقی بر سیاست خارجی معاصر ایران»، ایران‏نامه، شماره 68 و 69، صص 728-701.
‏یزدانی، عنایت‏الله و احسان فلاحی (1392) «بررسی گفتمانی تغییر و تداوم اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قفقاز جنوبی»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 84، صص 193-163.
‏یزدانی، عنایت‏الله و جمیل اخجسته (1391)، «بررسی تطبیقی «صدور انقلاب» در گفتمان‏های سیاسی جمهوری اسلامی ایران»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال اول، شماره سوم، صص 68-59.
‏یزدی، ابراهیم (1384) دکترین امنیت ملی، تهران، سرایی.
Afrasiabi, Kaveh and Abbas Maleki (2003) “Iran`s Foreign Policy after 11 September”, The Brown Journal of World Affairs, Vol, IX, Issue 2, pp 255-265.
‏Bienen, Henry (1992) Power, Economics and Security, Boulder: Westview Press.
‏Byman, Daniel L. and et.al (2001) Iran’s Security Policy in the Post-Revolutionary Era, Santa monica: Rand.
‏Chubin, Shahram (1994) Iran’s National Security: Capabilities, Internations and Impact, Washington D.C: The Carengie Ehdowment for International Peace.
‏Dehshiri, Mohammad and Mohammad Reza Majidi (2008-9) “Iran`s Foreign Policy in Post Revolutionary Era; A Holistic Approach”, The Irainian Journal of International Affairs, Vol, 21, No 1-2, pp. 101-114.
‏Eddin, Ibrahim (2002) Egypt, Islam and Democracy, Cariro: the American University of Cariro Press.
‏Ehteshami, Anoshirvan (1995) Afer Khomeini: The Iranian Second Republic, London: Routledge.
‏Fridman, Brandon (2010) The Principles and Practice of Iran`s Post Revolutionry Foreign Policy, Working Paper, Institute for the Study of Global Anti Semitism and Policy.
‏Hashem, Ahmad (1995) The Crisis of the Iranian State, Domestic – Foreign and Security Policies in Post Khomaini Iran, London: Oxford University Press.
‏McNamara, Robert (1988) The Essence of Security: Reflection in Office, New York: Harper & Row.
‏McNamara, Roberts (2006) The Security: Reflections in Office, Harper Row: the University of Michigan.
Ramezani, R.K. (1992), “Iran`s Foreign Policy Both North and South”, Middle East Journal, Vol 46, No 3, pp. 393-412.
Sajjadpour, Seyed Kazem (2005), “The Evolution of Iran’s National Security Doctrin”, in: Kile, Shanon N. (ed), Europe and Iran Perspectives on Non-proliferation, Sipri.