امنیت و توسعه؛ رویکردی ژئوپلیتیکی به توسعه و توازن در ایران

نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

در این مقاله با برجسته‏کردن رابطه امنیت و توسعه در چارچوب معادلات ژئوپلیتیک منطقه‏ای، تلاش می‏شود تصویری متفاوت از اثرگذاری معادلات امنیتی فراملی بر توسعه و توازن در ایران ارائه شود. به باور نگارنده، ارتباط میان دو سطح داخلی و بین‏المللی از طریق معادلات امنیتی و ساختار ژئوپلیتیک منطقه‏ای، زوایای متفاوتی را در این زمینه پیش رو می‎‏نهد. بر این اساس، پرسش اصلی مقاله این است که معادلات امنیتی و ساختار ژئوپلیتیک منطقه‏ای چه تأثیری بر توسعه و توازن در ایران داشته‏اند؟ در پاسخ به این پرسش، این فرضیه مطرح می‏شود که ویژگی‏های محیط امنیتی خاورمیانه باعث ناپایداری و نامتوازنی توسعه در ایران شده است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آزر، ادوارد ای و چانگ این مون (1379) «بازاندیشی مقوله امنیت ملی در جهان سوم»، در: امنیت ملی در جهان سوم، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
اتوتایل، ژیروید و دیگران (1380) اندیشه‏های ژئوپلیتیک در قرن بیستم، ترجمه محمدرضا حافظ‏نیا و هاشم نصیری، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‏المللی.
اطهاری، کمال (1394) «بررسی نقش مناطق آزاد و ویژه در توسعه منطقه‏ای؛ تکثیر مناطق بی‏خاصیت رانت‏جویی است»، ویژه‏نامه اقتصادی شرق، روزنامه شرق، اردیبهشت 94.
بوزان، باری (1379) «مردم، دولتها و هراس؛ مشکل امنیت ملی در جهان سوم»، در: آزر، ادوارد و چونگ این مون، امنیت ملی در جهان سوم، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بوزان، باری (1381) «خاورمیانه: ساختاری همواره کشمکش‏زا»، ترجمه احمد صادقی، فصلنامه سیاست خارجی، سال 16، شماره 3.
بوزان، باری و الی ویور (1388) مناطق و قدرت‏ها، ترجمه رحمان قهرمان‏پور، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
پازوکی، مهدی (1368) بن‏بست توسعه در جهان سوم، تبریز: کیهان.
توفیق، ابراهیم (1394) «بررسی تاریخی نقش دولت مدرن در ناموزونی توسعه منطقه‏ای؛ سیاست فضا و توسعه ناموزون منطقه‏ای»، ویژه‏نامه اقتصادی شرق، روزنامه شرق، اردیبهشت 94.
توفیق، فیروز (1382) سیر تاریخی برنامه ریزی در ایران، تهران، سازمان برنامه وبودجه.
توکلی‏نیا، جمیله و شالی، محمد (1391) «نابرابری‏های منطقه‏ای در ایران»، فصلنامه آمایش محیط، شماره 18.
حاجی‏یوسفی، امیرمحمد (1377) «دولت و توسعه اقتصادی در ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره اول، شماره 1.
حافظ‎نیا، محمدرضا (1393) اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، چاپ چهارم، مشهد: انتشارات پاپلی.
حسینی، سیدمحمدرضا (1377) «موانع فرهنگی توسعه در ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره اول، شماره 1.
رحمانی‏فضلی، عبدالرضا (1394) «توسعه ناموزون، ریشه‏دار اما مدیریت‏پذیر»، ویژه‏نامه اقتصادی شرق، روزنامه شرق، اردیبهشت 94.
رفیع‏پور، فرامرز (1380) توسعه و تضاد، کوششی در جهت تحلیل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی ایران، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
رنانی، محسن (1394) «از توهم توسعه تا شکست برنامه‏ریزی؛ نگاهی به الزامات و اقتضائات توسعه منطقه‏ای»، ویژه‏نامه اقتصادی شرق، روزنامه شرق، اردیبهشت 94.
زیاری، کرامت‏اله و علیرضا محمدی (1394) «تحلیلی از ویژگی‌های مدیریت توسعه‌ منطقه‌ای در ایران طی دوره‌های قبل و بعد از انقلاب اسلامی (از 1286 تا 1394)»، مجلس و راهبرد، دوره 22، شماره 84.
سایق، یزید (1377) امنیت در کشورهای در حال توسعه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
سریع‌القلم، محمود (1384) ایران و جهانی‌شدن، چالش‌ها و راه‌حل‌ها، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
شریف‏زادگان، محمدحسین (1394) «در جست‏وجوی توسعه منطقه‏ای درون‏زا»، ویژه‏نامه اقتصادی شرق، روزنامه شرق، اردیبهشت 94.
صادقی، حسین و همکاران (1384) عدالت و فقر در برنامه چهارم توسعه، پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس.
صرافی، مظفر (1394) «خطاهای نظری و عملی در روند توسعه منطقه‏ای در ایران؛ از کژفهمی تا کژراهه»، ویژه‏نامه اقتصادی شرق، روزنامه شرق، اردیبهشت 94.
صنعتی، فریبا (1395) «ارزیابی و نقد پارادایم نئومارکسیستی توسعه با تأکید بر جامعه‏شناسی تاریخی توسعه در ایران»، جامعه‏شناسی تاریخی، دوره هشتم، شمـارة 2.
عزتی، عزت‏الله (1393) ژئوپلیتیک، چاپ دهم، تهران: انتشارات سمت.
عسگری، محمود (1379) «نقد واسازانه سیاست جغرافیایی و بازخوانی ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال 3، شماره 10.
عظیمی، حسین (1374) مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران، تهران: نشر نی.
عظیمی، میکاییل (1394) «ایران فقط تهران نیست؛ مناطق، امری مغفول در سیاست‏گذاری‏ها»، ویژه‏نامه اقتصادی شرق، روزنامه شرق، اردیبهشت 94،.
عمادی، محمد حسین (1394) «توسعه متوازن منطقه‏ای در ایران؛ از آرمان تا عمل»، ویژه‏نامه اقتصادی شرق، روزنامه شرق.
غلامی‏نتاج، سعید و میکائیل عظیمی (1388) آسیب‏شناسی برنامه‏های توسعه اقتصادی بعد از انقلاب اسلامی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.
غنی‏نژاد، موسی (1377) تجددطلبی و توسعه در ایران معاصر، تهران: نشر مرکز.
فرجی‌راد، خدر و غلامرضا کاظیمان (1391) توسعه محلی و منطقه‌ای از منظر رویکرد نهادی، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
فنی، محمدعلی، ابراهیم هادیان و علی‏حسین صمدی (1395) «ارزیابی ساختار اقتصاد ایران با رویکرد توسعه پایدار»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال 19، شماره 71.
فوران، جان (1383) مقاومت شکننده؛ تاریخ تحولات اجتماعی ایران، چاپ پنجم، تهران: نشر رسا.
مدیرشانه‏چی، محسن (1379) تمرکزگرایی و توسعه نیافتگی سیاسی در ایران معاصر، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
مردوخی، بایزید (1394) «پدیدآورندگان توسعه: قهرمان‏ها یا نظام تدبیر شایسته»، ویژه‏نامه اقتصادی شرق، روزنامه شرق، اردیبهشت 94.
مطوف، شریف (1394) «ناموزونی از مرز تا مرکز»، ویژه‏نامه اقتصادی شرق، روزنامه شرق.
موسوی شفایی، سیدمسعود و مهدی شاپوری (1390) «ابعاد و پیامدهای ژئوپلیتیک پرخطر ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره 14، شماره 54.
مهندسین مشاور نقش جهان پارس (1395) طراحی الگو و تدوین راهبردهای کاهش عدم تعادل‌های استانی، طرح تحقیقاتی به سفارش دفتر برنامه‌ریزی و آمایش سرزمین معاونت امور اقتصادی و هماهنگی برنامه و بودجه سازمان برنامه و بودجه کشور.
ویسی، هادی (1394) مفاهیم و نظریه‏های جغرافیای سیاسی، تهران: انتشارات سمت.
هادی زنوز، بهروز (1394) «رهیافت‏هایی نظری برای توسعه ناموزون منطقه‏ای در ایران؛ جغرافیا و طبیعت یا تدبیر و سیاست»، ویژه‏نامه اقتصادی شرق، روزنامه شرق.
هزارجریبی، جعفر و عبدالمجید ارفعی‏مقدم (1394) «جهانی شدن و توسعه اجتماعی ایران در سه دهه گذشته بین سال‏های 1391-1361»، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال هفتم، شماره 2.
Chubin, Shahram and Charles Tripp (1996), Iran-Saudi Arabia Relations and Regional Order, International Institute for Strategic Studies, Oxford: Oxford University Press.
Cohen, Sual B. (1994), “Reordering the World”, in: George J. Demko and William B. Wood, Geopolitics in the New World Era, New York: Westview Press.
Forbes (2017), “Best Countries for Business”. Available at: https://www.forbes.com/best-countries-for-business/list/#tab:overall_header:name.
Gunder Frank, Andre (1966), The Development of Underdevelopment, Monthly Review, Vol. 18, No. 4. Available at: http://dx.doi.org/10.14452/MR-018-04-1966-08_3.
Lustick, Ian S. (1997), “The Absence of Middle Eastern Great Powers: Political "Backwardness" in Historical Perspective”, International Organization, 51 (4).
Reyes, G. E. (2001), “Four Main Theories of Development: Modernization, Dependency, World System and Globalization”, NOMADAS, No. 4.
Roberts, J. T. and A. Hite (2000), From Modernization to Globalization: Perspectives on Development and Social Change, Malden, Mass: Blackwell.
Shareia, Bubaker F. (2015), “Theories of Development”, International Journal of Language and Literature, Vol. 2, No. 1.
Taylor, Peter J. (1989), Political Geography: World Economy, Nation State and Locality, Second Edition, New York: John Wiley & Sonc.
Taylor, Peter J. (1994), Political Geography, London: Longman Scientific and Technical.
Taylor, Peter J. and Colin Flint (2000), Political Geography, London: Pearson Education Limited.
The Global Economy (2017), “Country Risk”. Available at: http://www.theglobaleconomy.com/compare-countries/.
Wallerstein, Immanuel (1974), Dependence in an Interdependent World: The Limited Possibilities of Transformation within the Capitalist World Economy, African Studies Review, Vol. 17, No. 1.
World Bank (2017), “GDP per capita (current US$)”. Available at: http://data.worldbank.org/indicator/ NY.GDP.MKTP.CD?end=2016&locations=ZQ-XD1W&name_desc=false&start=1980.