سیاست هویت، آموزش و پرورش و امنیت ملی در ایران

نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی دکترای جامعه‏ شناسی سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

در مقاله حاضر به بررسی تأثیر سیاست هویت منعکس ‏شده در کتب آموزش و پرورش بر امنیت ملی ایران پرداخته می‌شود. پرسش اصلی این است که سیاست هویتی جمهوری اسلامی ایران در کتاب ‏های درسی مطالعات اجتماعی دوره اول متوسطه نظری چه تأثیری بر امنیت ملی دارد؟ روش پژوهش مبتنی بر تکنیک تحلیل محتوای کیفی با رویکرد قیاسی است و سه کتاب مطالعات اجتماعی دوره اول متوسطه نظری که سال 1400-1399 در مدارس ایران تدریس شده ‏اند، مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. یافته‌ها حاکی از آن است که کتب مورد بررسی تصویری نامتناسب و نامتوازن از توجه به ابعاد و گرایش ‏های مختلف هویت ملی، قومی، مذهبی، دینی و جنسیتی ارائه می ‏دهند. علاوه بر این، حتی توجه اندک به مؤلفه‌های هویتی تجدد و اهل تسنن نیز اغلب با جهت‌گیری منفی همراه بوده است. این نوع سیاست هویت اعمالی باعث عدم تقویت هویت‌های چندگانه برجسته دانش‌آموزان می‌شود که تضعیف هویت ملی و در نهایت تهدید امنیت ملی را به همراه خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی، نبی‌الله (1393)، «بررسی مقایسه‌ای مفهوم امنیت در مکاتب متأخر امنیتی»، مطالعات راهبردی، 17(66)، 7-30.
ابوالحسنی، سیدرحیم (1388)، سازگاری هویت‌ها در فرهنگ ایرانی (مطالعه موردی: شهروندان تهرانی)، سیاست، 39(2)، 23-49.
احمدلو، حبیب (1381)، بررسی رابطه میزان هویت ملی و قومی در بین جوانان تبریز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه‏شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
احمدی، حمید (1388)، بنیادهای هویت ملی ایرانی: چهارچوب نظری هویت ملی شهروندمحور، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ازغندی، علیرضا و غلامرضا محمدی‌مهر (1395)، «بازنمایی هویت ملی در کتاب‌های فارسی مقطع دبستان»، مطالعات ملی، 17 (1)، 39-52.
افتخاری، اصغر (1384)، بررسی تهدیدات، مباحث کلاسی، دانشگاه عالی دفاع ملی.
امیرزاده، محمدرضا و مجید بهستانس (1396)، «بررسی سیاست هویت در دوره معاصر ایران»، مجلس و راهبرد، 21 (77)، 71-106.
ایزدی، مهشید و کبری قاسمی (1390)، «تأثیر استفاده از شبکه اطلاعات جهانی بر هویت دینی - ملی دانش آموزان»، کتاب ماه علوم اجتماعی، 2 (38)، 114-121.
آل سید غفور، سید محمد تقی و علیرضا زهیری (1395)، «سیاست هویت و جنبش‌های اجتماعی جدید»، علوم سیاسی (باقرالعلوم)، 19 (74)، 119-140.
براتعلی‌پور، مهدی (1393)، «درآمدی بر سیاست هویتی در جمهوری اسلامی ایران»، سیاستهای راهبردی و کلان، 2 (7)، 141-158.
بوزان، باری (1378)، مردم، دولت‌ها و هراس، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بهشتی، سید صمد و محمد حق‏مرادی (1396)، «فراتحلیل مطالعات مرتبط با رابطة بین هویت قومی و هویت ملی در ایران با تاکید بر نقش رسانه»، مسائل اجتماعی ایران، 8 (2)، 5-27.
پورشکری، علیرضا و دیگران (1399)، «تحلیل محتوای کتاب‌های درسی مطالعات اجتماعی دوره اول متوسطه: بر اساس مؤلفه‏های میراث فرهنگی»، مطالعات ملی، 21 (1)، 27-46.
پژوهشکده تحقیقات راهبردی (1398)، معرفی و خلاصه کتاب «هویت؛ تقاضای کرامت و سیاست نفرت»، گروه پژوهش‌های بین‌الملل، به آدرس اینترنتی: https://www.csr.ir/files/fa/news/1398/6/13/1933_822.pdf
ثاقب‌فر، مرتضی (1383)، «ایران باستان و هویت ایرانی»، در: ایران، هویت، ملیت، قومیت، حمید احمدی، تهران: نشر موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
حاجیانی، ابراهیم (1379)، «تحلیل جامعه‌شناختی هویت ملی در ایران و طرح چند فرضیه»، مطالعات ملی، 2(5)، 193-228.
حقیقت، سیدصادق (1397)، «هویت ایرانی– اسلامی: تحلیلی گفتمانی»، دو فصلنامه حقوق بشر، 13 (1)، 91-110.
خلیلی، رضا (1383)، «تحول تاریخی ـ گفتمانی مفهوم امنیت»، مطالعات راهبردی، 7(23)، 7-29.
خلیلی، رضا (1387)، «امنیت و آزادی؛ در جستجوی نگرشی معطوف به توسعه پایدار»، مطالعات راهبردی، 11(41)، 495-525.
دان، رابرت (1385)، ن‍ق‍د اج‍ت‍م‍اع‍ی‌ پ‍س‍ت‌ م‍درن‍ی‍ت‍ه‌ ب‍ح‍ران‏های‌ ه‍وی‍ت‌، ترجمه صالح نجفی، تهران: پ‍ردی‍س‌ دان‍ش‌، شرکت نشر و پژوه شیرازه.
رهبری، مهدی و دیگران (1394)، «هویت ملی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ج.ا.ا»، مطالعات ملی، 16 (1)، 45-66.
سریع‌القلم، محمود (1383)، متدلوژی فهم هویت ملی، در: هویت ملی در ایران، داود میر محمدی، تهران: نشر تمدن ایرانی.
سیدامامی، کاووس (1385)، «قومیت از منظر سیاست‌های هویت»، دانش سیاسی، 2 (1)، 143-166.
صالحی عمران، ابراهیم و دیگران (1387)، «بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های هویت ملی در کتاب‌های درسی دوره راهنمایی»، مطالعات ملی، 9 (35)، 3-25.
صالحی عمران، ابراهیم و طناز شکیباییان (1386)، «بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های هویت ملی در کتاب‌های درسی دوره آموزش ابتدایی»، مطالعات ملی، 8 (1)، 63-84.
صالح‌نیا، علی (1395)، «بررسی نظری مفهوم امنیت ملی و ابعاد مختلف آن»، دهمین کنگره پیشگامان پیشرفت، 3982-3989.
صباغ، صمد و آرزو شالفروش شتربانی (1387)، «بررسی ابعاد هویتی (جهانی، ملی، قومی یا محلی و دینی) دانش‌آموزان دوره متوسطه و عوامل مرتبط با آن»، مطالعات جامعه‌شناسی، 1 (1)، 67-109.
طاهایی، سیدجواد (1392)، «نقد نظریه امنیت‌ملی»، روابط خارجی، 5(1)، 235-261.
عباس‏زاده، هادی و کامران کرمی (1390)، «سرمایه اجتماعی و امنیت ملی پایدار»، مطالعات راهبردی، 14(51)، 31-58.
عبدالهی، محمد و محمد عثمان حسین‌‌بر (1381)، «گرایش دانشجویان بلوچ به هویت ملی در ایران»، جامعه‌شناسی ایران، 4(4)، 101-126.
کریمی، علی (1386)، «هویت‌های جدید در عصر جهانی شدن و تأثیر آن بر امنیت عمومی»، پژوهشنامه حقوق و علوم سیاسی، 2 (4)، 79-105.
کریمی مله، علی (1393)، «امنیت جامعه‌ای و سیاسی از ره‌گذر سیاست‌گذاری اجتماعی»، مطالعات راهبردی، 17(65)، 35-70.
کلانی، سمیه و خدیجه سفیری (1396)، «تناقض‌های هویتی جوانان درکنش و واکنش با خانواده و جامعه»، مسائل اجتماعی ایران، 8 (1)، 97-119.
گل محمدی، احمد (1381)، جهانی‏شدن، فرهنگ و هویت، تهران: نشر نی.
فاضلی، حبیب‌الله (1391)، «ورزش و سیاست هویت»، علوم سیاسی، 7 (2)، 151-174.
فوکویاما، فرانسیس (1397)، هویت؛ تقاضای کرامت و سیاست نفرت، ترجمه رحمان قهرمان‏پور، تهران: نشر روزنه.
قادرزاده، امید (1393)، «آموزش و پرورش و هویت دینی و ملی (مطالعه پیمایشی دانش‌آموزان مقطع متوسطه شهر بانه)»، مطالعات ملی، 15 (3)، 81-106.
قهرمان‏پور، رحمان (1398)، دغدغه‌ای به نام «سیاست هویت»، روزنامه دنیای اقتصاد، شماره روزنامه: ۴۶۵۲، ۱۳۹۸/۰۴/۲۰، شماره خبر: ۳۵۴۶۳۷۴.
قهرمان‏پور، رحمان (1385)، سیاست‌های هویتی نخبگان و تأثیر آن بر سیاست خارجی در کشورهای خاورمیانه مطالعه موردی ایران، ترکیه، مصر و اسرائیل، رساله دکتری رشته علوم سیاسی، دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی.
مارتین، لنور (1389)، چهره جدید امنیت در خاورمیانه، ترجمه قدیر نصری، تهران: نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی.
ماندل، رابرت (1379)، چهره متغیر امنیت ملی، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مسعودنیا، حسن و دیگران (1393)، بررسی رابطه هویت ملی و قومی: (مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه تهران)، مطالعات توسعه اجتماعی- فرهنگی، 3 (2)، 139-165.
مطهری، مرتضی (1385)، خدمات متقابل اسلام و ایران، چاپ 32، تهران: نشر صدرا.
معروفی، یحیی و صادق پناهی‌توانا (1392)، «کتاب‌های ادبیات فارسی دوره متوسطه و بازنمایی مؤلفه‌های هویت ملی (دیدگاه دبیران)»، مطالعات ملی، 14 (3)، 107-122.
منصوری، علی و آزیتا فریدونی (1388)، «تبلور هویت ملی در کتب درسی: بررسی محتوایی کتاب فارسی دوره ابتدایی»، مطالعات ملی، 10 (2)، 27-46.
ناظمی اردکانی، مهدی و دیگران (1395)، «مقایسه تطبیقی ابعاد هویّت اسلامی، ایرانی و مدرن در نسل اول و سوم انقلاب اسلامی(مطالعه موردی شهر یزد)»، فصلنامه علمی دانش انتظامی یزد، 3 (12)، 1-17.
نصری، قدیر (1390)، در آمدی نظری بر امنیت جامعه‌ای (مفاهیم، مؤلفهها و نظریهها)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نصری، قدیر (1390)، «تأملی نظری در یافته‌ها و دشواری‌های «باری بوزان» در بررسی امنیت»، مطالعات راهبردی، 14(54)، 105-134.
نصری، قدیر (1392)، «امنیت جامعه‌ای به مثابه هسته حیاتی امنیت ملی پایدار»، امنیت پژوهی، 12(43)، 61-91.
نقی‏پور گیوی،  بهنام و دیگران (1397)، «مطالعۀ نقش هویت مذهبی در شکل‌گیری هویت ملی دانشجویان هوادار تیم‏های ملی (مورد مطالعه: تیم ملی فوتبال و بسکتبال)»، مدیریت در دانشگاه اسلامی، 7(16)، 327-340.
نوشادی، محمودرضا و دیگران (1390)، «نقش و کارکرد کتاب‌های تعلیمات اجتماعی پنجم دبستان و سوم راهنمایی در شکل‏گیری هویت ملی»، پژوهشهای برنامه درسی، 1 (1)، 139-167.
هاشمی، سیدضیا و مژده قربانعلی‌زاده (1393)، «هویت ملی در کتب مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی»، مطالعات ملی، 15 (4)، 49-71.
یاوری، نوشین (1373)، «اقوام و قومیت‌ در کتاب‌های درسی»، فصلنامه گفتگو، 3، 97-119.
یزدخواستی، بهجت و دیگران (1391)، «نابرابری جنسیتی و هویت ملی»، علوم اجتماعی (دانشگاه آزاد شوشتر)، 19 (4)، 141-160.
 
Idris, Amir. (2005). Conflict and politics of identity in Sudan. Palgrave:  Macmillan.
Appiah, K. A. (2006). The politics of identity. Daedalus, 135(4), 15-22.
Bernstein, M. (2005). Identity politics. Annu. Rev. Sociol., 31, 47-74.
Davies, R. (2009). Afrikaners in the new South Africa: identity politics in a globalised economy.
Hekman, S. (1999). Identity crises: Identity, identity politics, and beyond. Critical Review of International Social and Political Philosophy, 2(1), 3-26.
Hope, D. P. (2006). Inna di dancehall: Popular culture and the politics of identity in Jamaica. University of West Indies Press.
Hill, J. & Wilson, T. (2003). Identity politics and the politics of identities. Identities: global studies in culture and power, 10(1), 1-8.
Stanford Encyclopedia of Philosophy (2020), Identity Politics, First published Tue Jul 16, 2002; substantive revision Sat Jul 11, 2020, Available At: https://plato.stanford.edu/entries/identity-politics/
Yunespour, Ali Reza. (2011). Identity Politics: A Case Study of Afghanestan, Discipline of Government and International Relations the University of Sydney.