نقش مراجع و روحانیون ایرانی مقیم عراق در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران معاصر (1304-1320)

نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه آموزشی تاریخ دانشگاه خوارزمی

2 عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی

3 دانشیار گروه آموزشی تاریخ دانشگاه خوارزمی

4 دانشیار گروه تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی

چکیده

مقاله حاضر به دنبال پاسخ گویی به این پرسش است که روحانیون و مراجع تقلید ایرانی مقیم عراق چه تأثیری بر تحولات دوره پهلوی اول داشتند و واکنش آنها نسبت به آن بخش از اقدامات حکومت رضاشاه که پیامدهای مهمی بر مذهب و جایگاه روحانیت در ایران داشت، چه بود؟ فرضیه اصلی  این است که روحانیون و مراجع تقلید ایرانی مقیم عراق نتوانستند آن‏گونه که باید در تحولات دوره حکومت رضاشاه منشأ اثر باشند. این امر از موضوعات مختلفی ریشه می ‏گرفت که در این مقاله به تفصیل  مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق در این مقاله مبتنی بر روش تحلیل و توصیف تاریخی است. اسناد تاریخی، منابع دست ‌اول تاریخی، منابع تحقیقی نویسندگان داخلی و خارجی مربوط به دوره پهلوی اول و جراید از منابعی هستند که در این مقاله مورد استفاده قرار گرفته‏ اند.

کلیدواژه‌ها


آبراهامیان، یرواند (1377)، ایران بین دو انقلاب، احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
انجمن آثار و مفاخر فرهنگی اصفهان (1388)، مجموعه مقالات همایش بزرگداشت ابوالحسن اصفهانی، قم: اسوه.
بصیرت‏منش، حمید (1376)، علما و رژیم رضاشاه، تهران: نشر عروج.
الجبوری، کامل سلمان (1385)، السید محمد کاظم الیزدی سیرته و اضواء علی مرجعیته و مواقفه و وثائقه السیاسیة، قم:
ذوی القربی.
جعفریان، رسول (1373)، میراث اسلامی ایران، ج 3، قم: کتابخانه آیت‏الله مرعشی نجفی.
جعفریان، رسول (1380)، رسائل حجابیه: شصت سال تلاش علمی در برابر بدعت کشف حجاب، 2 جلد، قم: انتشارات دلیل ما.
جعفریان، رسول (1383)، جریان‏ها و سازمان‏های مذهبی سیاسی ایران سال‏های 1320-1357، تهران: مرکزاسناد انقلاب اسلامی و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
جعفریان، رسول (1386)، تشیع در عراق، مرجعیت و ایران (یک مرور)،  تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر.
حرزالدین، محمدحسین (1964)، معارف الرجال فی‏التراجم الادبا، 3ج، نجف: بی‏نا. 
الخلیلی، جعفر (1384)، هکذا عرفتهم، قم: مکتبة الحیدریة.
روزنامه ایران، شماره 1406-20 سرطان 1302: 1
روزنامه حبل‏المتین، 1318، ش 34
روزنامه شفق سرخ، آبـان‌ 1302‌: 2
روزنامه نسیم صبا، شماره11، 23 جوزا 1303.
صادقی تهرانی، صمد (بی‏تا)، نگاهی به تاریخ انقلاب اسلامی 1920 عراق و نقش علمای مجاهدین اسلام، قم: انتشارات دارالفکر.
فتحی، علی اشرف (1391)، «جریان‏شناسی سیاسی مذهبی حوزه علمیه نجف در نیمه اول قرن بیستم میلادی»، (پایان‏نامه)، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
فرخ، مهدی (1347)، خاطرات سیاسی فرخ (معتصم‏السلطنه)، تهران: امیرکبیر.
فیرحی، داود (1389)، دین و دولت در عصر مدرن، تهران: رخ‏داد نو.
فیرحی، داود (1390)، فقه و سیاست در ایران معاصر، تهران: نشر نی.
کوهستانی‏نژاد، مسعود (1383)، «روابط ایران و عراق در نیمه نخست سده بیستم (از ابتدا تا شناسایی عراق توسط ایران  ۱۹۲۹/ ۱۳۰۸)»، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، شماره ۱۹، تابستان 1383، ص‏ص 5-40.
لتمیمی، محمد علی جعفر (1994)، مشهد الامام اَو مدینة النجف، نجف: بینا.
مقیمی، احمد (1369)، خاطرات سیاسی بهلول با نگاهی به قیام مسجد گوهرشاد، تهران: موسسه امام صادق(ع).
مکی، حسین (1362)، تاریخ بیست‏ساله ایران، ج 4 و 6، تهران: نشر ناشر.
منظورالاجداد، محمدحسین(1379)، مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست، تهران: شیرازه.
نجفی، موسی (1379) حوزه نجف و فلسفه تجدد در ایران، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
نشریه حوزه، شماره 76و77، 1375.
هفته‌نامه جارچی ملت، شماره 13، 21 جـوزا‌ 1303‌: 1
یحیوی، حمید (۱۳۹۶)، «شبان وارگی جدید»؛ نقد عقلانیت‎های حکومتی دولت در ایران، دولت‏پژوهی، سال سوم، تابستان ۱۳۹۶، شماره ۱۰، ص‏ص 1 – 32.
 
Akhavi, Shahrough (1980) Religion and Politics in Contemporary Iran: Clergy-State Relationsin the Pahlavi Period, Albany: State University of New York Press.
Amanat, Abbas (1988) “In Between the madrasa and the marketplace the Designation of Clerical Leadership in modern shiism”, in Authority and political sture shism, edited by Said Amir Ariomand, Albany, New York: Suny Press.
Litvak, Meir (1998) shiia Scholars of nineteenth century Iraq (the ulama of najaf and karbala), u.k: Cambridge university press.
Nakash, Yitzhak, (2002) The Shits of Iraq, New Jersey: Princeton University Press.
 
اسناد
مرکز اسناد ریاست جمهوری، پایگاه وزارت دربار پهلوی، شماره‏های بازیابی 7، 8، 320، 588، 594، 595، 602، 853، 854، 930، 1030، 1125، 1472، 2128، 2758، 3081، 3100، 3124، 3125، 3231، 3244، 3376، 3462، 3555، 3720، 4139، 4222، 4243، 4814، 5096، 5701، 6221، 6535، 10657، 10659، 10660، 10670، 10672، 10673، 10693، 10694، 10695، 10696، 10698، 10859، 10861،  10862، 10886، 10893، 10894، 10895، 11045، 11051، 11072، 11292، 11314، 11354، 11361، 11376، 11381، 11379، 11382، 11393، 11394، 11395، 11406، 11510، 11533، 11762، 11763، 11764، 11858، 11894، 12114، 12130، 12355، 12540، 12564، 12566، 12854، 12963، 15708، 16066،16180، 16191، 17543، 17938، 17990،18497.
مرکز اسناد‌ تاریخی‌ وزارت امور خارجه، اسناد قدیمه، پرونده شماره ۴-۱۶- 1340ق، اسناد مکمل، کارتن 11، سند شماره 162 ، سال1290 ه.ق،  پرونـده‏ شـماره 20-27-1302، پرونده شماره 17-27-1302، پرونده شماره47-16-1340ه.ق، پرونده شماره ۲۸، کارتن ۲۹، سال ۱۳۰۸، پرونده شماره ۴۶، کارتن ۲۷، سال ۱۳۰6، پرونده شماره ۵۲، کارتن ۲۷، سال ۱۳۰۸.