الگوی کارکردی شعام در حکمرانی امنیت ملی: اولویت نقش هدایتی و محدودیت مداخله‏ اجرایی

نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری جامعه‌شناسی سیاسی ایران و استادیار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

2 دانش ‏آموخته دکتری مدیریت راهبردی

چکیده

هدف این پژوهش تدوین الگوی کارکردی «شورای عالی امنیت ملی» در حکمرانی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. نویسندگان تلاش کرده ‏اند ابعاد، مؤلفه­ ها و شاخص­ های نقش ‏آفرینی «شعام» را بازنمایی و اولویت‏ بندی کنند. برای تدوین الگو از رویکرد ترکیبی و روش تحلیل عاملی استفاده شده است. داده‏های پژوهش با استفاده از مطالعات اسنادی- مقایس ه­ای، مصاحبه تخصصی و پرسشنامه گردآوری شده‏اند. یافته‏ های پژوهش بیانگر یک الگوی کارکردی با 46 شاخص است که به ‏ترتیب اولویت ذیل هفت مؤلفه «سیاست‏گذاری»، «قاعده‏‌سازی»، «نظارتی»، «داوری»، «هماهنگی»، «مدیریت بحران» و در نهایت «حمایتی» قرار دارند. این هفت مؤلفه ذیل ابعاد ‏‏سه‏‌گانه‏‏ کارکردی منبعث از قانون اساسی، یعنی «تعیین سیاست»، «هماهنگی امور» و «مقابله با تهدیدات» قرار می‏‌گیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Functional Model of Iran’s Supreme National Security Council (SNSC/SHOAM) in National Security Governance: Prioritizing the Guiding Role and Limiting Executive Intervention

نویسندگان [English]

  • Mehdi Abdollahi Ziyaoddini 1
  • Alireza Reyhani 2
1
2
چکیده [English]

This study aims to develop a functional model of the Supreme National Security Council (SNSC/SHOAM) in the national security governance of the Islamic Republic of Iran. The authors have attempted to represent and prioritize the dimensions, components, and effectiveness criteria of the council. A combined approach and factor analysis method was used to construct the model. Research data was collected through documentary-comparative techniques, expert interviews, and questionnaires. The research findings reveal a functional model with 46 criteria, which are prioritized into the following seven components: policy-making, rule-making, overseeing, arbitrating, coordinating, managing crisis, and supporting. These seven components fall under the three functions mentioned in the constitution, namely “policy determination”, “affairs coordination”, and “threat counteraction”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Governance
  • Supreme National Security Council (SNSC/SHOAM)
  • National Security
اخوان کاظمی، بهرام (1386)، امنیت در نظام سیاسی اسلام، تهران: کانون اندیشه جوان.
اسلامی، علیرضا (1384)، رویکرد قانون اساسی به مقوله امنیت. فصل­نامه علوم ­سیاسی، شماره 32، 285-296. ‌
 اسماعیلی، محسن و حمید بالایی (1394)، الگوی راهبردی تأمین امنیت ملی در سیاست‏های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه آفاق امنیت. شماره 27، 5-37.
اصلانی، فیروز و محمود فرد کاردل (1391)، امنیت، جمهوری اسلامی و نهادهای سیاست­گذار، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی. شماره 3، 21-40.
 باقری زرین قبائی، حسین (1400)، حدود صلاحیت قانونی شورای عالی امنیت ملی در امنیت اقتصادی؛ با ‏تأکید‏‏ بر امنیت ملی، فصلنامه اندیشه حقوقی، شماره 5، 10-40.
 باقری، عبدالرضا و پیشگاه هادیان، حمیدرضا (1398)، الگوی مطلوب مسئله­یابی در فرایند سیاست‏گذاری شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، نشریه پژوهش­های حفاظتی- امنیتی دانشگاه جامع امام حسین(ع)، شماره 30، 67-114.
بالوی، مهدی (1385)، مطالعه تطبیقی شورای عالی امنیت ملی در ایران و نهادهای مشابه در سایر کشورها، پایان‏نامه کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
بشیریه، حسین (1380)، آموزش دانش سیاسی: مبانی علم سیاست نظری، تهران: نگاه معاصر.
بوزان، باری (1378)، مردم، دولت‏ها، هراس، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بیهقی، احمد بن حسین (1423)، الاسماء و الصفات، بیروت: عمادالدین احمد حیدر.
پژوهشکده مطالعات راهبردی (1397)، سالنمای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران شماره 9، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
پژوهشکده مطالعات راهبردی (1399)، سالنمای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، شماره 11، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
رضوی­نژاد، سیدامین و ملک­محمدی، حمیدرضا (1397)، درآمدی تحلیلی بر مسئله­شناسی در سیاست‏گذاری امنیتی، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست‏گذاری ­عمومی، شماره 27، 279-296.
روزی­طلب، محمدحسن و پروین، خیرالله (1400)، تأملی حقوقی در ساختار و صلاحیت مصوبه گذاری دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره 32، 105-128.
ره­پیک، حسن (1377)، امنیت ملی و تحدید حقوقی آن، فصلنامه مطالعات راهبردی، پیش­شماره 2، 129-141.
سالارکیا، غلامرضا (1401)، گزارش طرح تحقیقاتی مسئله‏شناسی پیشرفت و امنیت استان کردستان، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
عمید زنجانی، عباسعلی (1372)، فقه سیاسی. ج اول، تهران: انتشارات امیر کبیر.
غرایاق­زندی، داوود (1390)، درآمدی بر سیاست‏گذاری امنیت ملی، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی. ‌
قربان­پور، علی، رنجبری، ابوالفضل و مظهری، محمد (1400)، سازوکار ماهیت و صلاحیت­های شورای عالی امنیت ملّی با ‏تأکید‏‏ بر تصمیمات مربوط به فعالیت­های هسته­ای، فصلنامه پژوهش‏های سیاسی و بین­المللی، شماره 46، 201-227.
کامکار، مهدی ‌و عمید زنجانی (1386)، درآمدی بر امنیت ملی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. ماهنامه نگرش راهبردی، شماره 83 و 84، 9-28.
کویره، الکساندر (1389)، سیاست از نظر افلاطون، ترجمه امیرحسین جهنبگلو. انتشارات خوارزمی.
ماندل، رابرت (1377)، چهره متغیر امنیت ملی، پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
محمود نژاد، محمود (1381)، شناخت تهدیدات امنیتی، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملی، دانشکده مدیریت ‌استراتژیک.
مقدسی، مهدی و اکبری، احسان (1396)، جایگاه حقوقی مصوبات شورای عالی امنیت ملی در نظام حقوق اساسی ایران، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، شماره 4، 873-893.
مکللند، جان (1393)، تاریخ ‌اندیشه‏ سیاسی غرب: از یونان باستان تا عصر روشنگری، ترجمه جهانگیر معینی‏علمداری، تهران: نی.
میرخلیلی، سید جواد (1399)، بررسی و تحلیل جایگاه حکومت در فلسفه سیاسی علامه طباطبایی، مطالعات انقلاب اسلامی، سال 17، شماره 18، صص.307-325.
وینسنت، اندرو (1371)، نظریه‏های دولت، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نی.
Bevir, Mark (2013), A Theory of Governance, University of California Press.
Congressional Research Service (2020), The National Security Council: Background and Issues for Congress, Published in https://crsreports.congress.gov.
Devanny, Joe & Harris, Josh (2014), The National Security Council National security at the centre of government, The Institute for Government. Published in https://instituteforgovernment.org.uk.
Fornell, Claes ‌& Larcker, David F. (1981), Structural Equation Models with Unobservable Variables and Measurement Error: Algebra and Statistics. Journal of Marketing Research, 18, 382-388. http://dx.doi.org/10.2307/3150980
Hair, Joseph, Tatham, Ronald, Anderson, Rolph & Black, William (2006), Multivariate data analysis, Englewood: Prentice Hall International, 1-758.
Rosenau, James N. (1992), Governance, order, and change in world politics. In: Rosenau J et. al (eds), Governance without government: order and change in world politics, Cambridge University Press, Cambridge.
Sarkesian, sam c & Williams, John Allen; and Cimbala Stephen J. (2008), US National Security: Policymakers, Processes & Politics. Lynne rienner.
Shoemaker, Christopher C. (1989), The National Security Council Staff: Structure and Functions, A National Security Affairs Paper Published on Occasion by The Institute of Land Warfare.
Wanis, Anthony (1998), The National Security Council: Tool of Presidential Crisis Management. Journal of Public and International Affairs, vol. 9, no. 1.