تبیین ژئوپلیتیکی زمینه‌ها و الگوی توسعه مناسبات ایران با اتحادیه‌اروپایی

نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی گروه جغرافیای دانشگاه تهران، ایران.

2 استادیار گروه جغرافیای سیاسی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران، ایران.

3 دانشیار گروه جغرافیای سیاسی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی در ایران، روابط میان ایران و کشورهای اروپایی از وضعیتی پایدار و رو به گسترش برخوردار بود. همسوئی سیاست‌های ایران با دول غربی به‌ویژه آمریکا در دوران جنگ سرد، عامل موثری در توسعه و تعمیق این مناسبات محسوب می‌شد، لیکن پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران و خروج این کشور از جرگه کشورهای هم‌پیمان با بلوک غرب، مناسبات با کشورهای اروپایی دچار نوسان و تنش شد و به حداقل سطح ممکن تنزل پیدا کرد. مسلماً علل و عوامل متعددی در کاهش سطح روابط میان طرفین نقش داشته است. هدف مقاله حاضر، بررسی و تشریح عوامل و موانع تأثیرگذار در کاهش روابط ایران با اتحادیه‌اروپایی و کشورهای عضو آن و نیز تبیین زمینه‌ها و راهکارهای توسعه مجدد روابط دوطرف بر مبنای ژئوپلیتیک است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی-تحلیلی بوده و داده‌ها از منابع اسنادی و مصاحبه با صاحب‌نظران مربوطه جمع‌آوری شده است؛ همچنین شیوه تجزیه و تحلیل داده‌ها مبتنی بر تحلیل‌های استنباطی نگارندگان است. مطابق یافته‌های این مقاله، اگرچه عوامل و موضوعاتی نظیر پرونده هسته‌ای ایران، اختلاف‌نظر در حوزه حقوق‌بشر، سیاست‌های منطقه‌ای ایران به‌ویژه عدم به رسمیت‌شناختن رژیم‌صهیونیستی، فقدان نسبی استقلال و اثرپذیری اتحادیه‌اروپایی از بازیگران ثالث و...جزو عوامل چالش‌زا و موانع پیش‌روی توسعه مناسبات ایران با کشورهای اتحادیه‌اروپایی است، لکن با توجه به نیازهای متقابل ایران و اتحادیه‌اروپایی به یکدیگر در زمینه‌های اقتصادی، امنیتی، تکنولوژیک و فرهنگی، طرفین می‌توانند با اتخاذ رویکرد ژئوپلیتیکی و بر مبنای الگوی «هم‌تکمیلی»، مناسبات خود را تنظیم، توسعه و گسترش دهند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Geopolitical Investigation of the Nature and Evolution of Iran-EU Relations

نویسندگان [English]

  • Mahdi Safari Barnachi 1
  • Mahmood Vasegh 2
  • bahador Zare’ee 3
1 PhD candidate, at Political geography, Faculty of geography, Tehran university
2 Assistant Professor, Department of Political Geography, Faculty of Geography, Tehran University
3 Associate Professor, Department of Political Geography, Faculty of Geography, Tehran University
چکیده [English]

 
Introduction
The relationship between Iran and European nations has experienced many ups and downs over the past two centuries. During the Cold War, Iran’s affiliation with the Western Bloc and the general congruence of policies led to an expansion in these relations. However, the Islamic Revolution in Iran in 1979 brought about significant shifts in its political orientation, particularly in its foreign relations with the West. This resulted in a period of notable decline in Iran’s relations with the European Union. The current state of their relations does not match the potential of the two sides. This situation is attributed to a combination of fundamental issues and fabricated barriers, such as the influence of the United States and Israel. Overcoming these challenges hinges on the steadfast commitment of both. In this context, the utilization of their broad economic, political, cultural, technological, and security capabilities can foster collaboration and improve their mutual ties. This paper, while pointing out the obstacles in the path of fostering relations between the Islamic Republic of Iran and the European Union, seeks to present a geopolitical solution to overcome them.
Methodology
This paper is part of applied and problem-solving studies. Its research method is “descriptive-analytical” and the data, in addition to documentary sources, have been collected from interviews with relevant experts. Also, the method of data analysis is based on the authors’ inferential analyses, which, by considering the factors affecting relations (especially the obstacles to the development of relations), examines the strengths, weaknesses, advantages, and limitations of Iran and the European Union in different areas. After explaining the mutual needs, the areas of appropriate relationship development based on common interests and within the framework of a complementary strategy have been described.
Result and discussion
An examination of the relations between Iran and the European Union in recent decades shows that although in some periods and cases, we have witnessed the development of their relations, there have been many ups and downs and their relations have been tense and even critical at some times (including today). Various factors influence the current situation, the most important of which are political and cultural. However, given the different value-based, cultural, and normative contexts, the unresolved issues will prevent the further development of relations. In this regard, we can refer to the differing viewpoints of the two actors on issues such as human rights, terrorism, democracy, and regional developments, particularly the issue of Palestine. On the economy, although there are multiple contexts and mutual needs for the development of appropriate relations, including in the energy sector, we have not seen any progress in relations due to various reasons such as the heavy shadow of political issues, interventions by third parties, and sanctions. Regarding security, it is necessary to note that Iran has a unique geopolitical position and is a country that always plays a prominent role in global equations. The European Union is also seeking to consolidate and strengthen its position and become a major international power, and in this path, it prioritizes a “geopolitical approach over a normative one”. Therefore, although Europe and Iran do not have common interests in some areas, they do have shared security threats. In general, it can be said that the current situation of relations from a political, economic, and security perspective is not only not in the interest of either party, but also poses threats.
At present, Iran and the European Union lack a strategic relationship. Despite the ongoing conditions and regardless of the prioritization of the impact of effective factors in their relations, each of them has geographical and geopolitical advantages and limitations. The examination of these reveals the mutual need for the development of appropriate relations. Considering this inescapable reality, the importance and necessity of creating a pattern and process of participation and cooperation on a strategic scale become evident.
In the framework of this study's proposed strategy, known as “complementarity”, the two sides can act as complementary units of each other and address their respective needs. Based on this, some advantages and capabilities of the European Union and its members can meet Iran’s needs, and vice versa. In this way, a kind of complementary cycle and process can be created between the parties. This complementarity can occur in economic, political, security, cultural, scientific, and media fields.
Therefore, the position of the European Union in the international system and the regional and strategic role of Iran have created requirements for establishing a proper and comprehensive relationship. Despite the existing obstacles to developing relations, common threats such as terrorism, drug trafficking, organized crimes, migration, war refugees, and also mutual needs in areas like energy, trade, transportation, investment, technology, and sustainable security can pave the way for reducing and resolving misunderstandings, ambiguities, and tensions. This can lead to the formation of constructive relations within the framework of a long-term strategic agreement in various political, economic, cultural, and security fields.
In conclusion, although the negative political factors significantly influence the relations between Iran and the European Union, both can settle the problems, improve the situation, and even develop strategic-level relations by desecuritizing issues, adopting a geopolitical approach, and designing their relations based on a strategy of complementarity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Complementarity Strategy
  • Barriers to Developing Relationships
  • Islamic Republic of Iran
  • European Union
  • اخباری، محمد (1396)، فرصت‌های ژئوپلیتیکی در روابط سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای خاورمیانه، مطالعه موردی کشور عراق از 2017-2010، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال دهم، شماره اول، پیاپی 37، 45- 60.
  • آقایی، سید داوود (پاییز 1386)، جایگاه اتحادیه‌اروپا در سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوره سازندگی، فصلنامه سیاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 37، شماره 3، 1-28.
  • امیدی، علی، روح‌الله مهدی‌زاده و سیدزکریا محمودی‌رجا (1395)، بررسی و تحلیل کاربست رهیافت سناریوسازی در آینده روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران (مطالعه موردی دولت یازدهم و اتحادیه‌اروپا)، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، دوره ششم، شماره 20، 15-34.
  • امیدی، علی (1388)، منطقه گرایی در آسیا، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، تهران: وزارت امورخارجه
  • امینیان بهادر (1392)، ژئوپلیتیک انرژی: اتحادیه‌اروپا و امنیت انرژی، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال نهم، شماره دوم، 82-107.
  • توحیدفام محمد و انوشا حضوری طریقه (1390)، تأثیر ساختار سیاست‌خارجی اتحادیه‌اروپا بر روابط خارجی ایران با کشورهای عضو، فصلنامه سیاست‌خارجی، سال بیست و پنجم، شماره 2، 361- 398.
  • حافظ نیا، محمدرضا و سید هادی زرقانی (1391)، چالش های ژئوپلیتیکی همگرایی در جهان اسلام، مجله مطالعات انسانی، دوره 44، شماره80 ، 139-154.
  • حمیدی، سمیه و زینب قاسمی (1400)، واکاوی اثرات ژنوم ژئوپولیتیک بر سیاست‌ خارجی (مطالعه موردی: رژیم‌صهیونیستی و سوریه)، فصلنامه مطالعات بیداری اسلامی، سال دهم، شماره اول، 125- 147.
  • خالوزاده، سعید (1391)، دیپلماسی تحریم اتحادیة اروپا در برابر برنامة هسته ای ایران، پژوهش‌نامة ایرانی سیاست بین‌الملل، سال اول، شماره 1، 50- 67.
  • خوجم‌لی، عبدالوهاب (بهار 1392)، تبیین موقعیت ژئوپلیتیک ایران، فصلنامه تخصصی مطالعات دفاع مقدس، سال دوازدهم، شماره 44.
  • رشنو، نبی‌الله (1387)، الزامات ژئوپلیتیک در سیاست‌خارجی جمهوری‌اسلامی‌ایران در کتاب سیاست‌خارجی توسعه‌گرا، نوشته عیسی کاکویی دینکی (1400)، تهران: به‌اندیش، قابل دسترسی در:

https://www.isrjournals.com/images/pdf/25%20reshno.pdf

  • زاهدی نسا و سعید امینی (1395)، تأثیر برجام بر همکاری‌های امنیتی اتحادیه‌اروپا و ایران، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، دوره ششم، شماره 20، 35- 50.
  • سهرابی، خدارحم (1392)، نقش ژئوپولیتیک جمهوری اسلامی ایران در امنیت انرژی اتحادیه‌اروپا، فصلنامه علوم سیاسی، سال شانزدهم، شماره 61، 145- 173.
  • سیف زاده، حسین (1390)، نظریه‎پردازی در روابط بین‌الملل، مبانی و قالب‌های فکری، تهران: انتشارات سمت.
  • سیمبر رضا و صارم شیراوند (1394)، پیوند میان ژنم و کد ژئوپلیتیک در سیاست‌خارجی (مطالعه موردی: فدراسیون روسیه و گرجستان) ، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 21، شماره 92، 97- 130.
  • صادقی، سیدشمس‌الدین (1392)، ژئوپلیتیک انرژی ایران و رویکرد اتحادیه‌اروپا، فصلنامه سازمان‌های بین‌المللی، سال اول، شماره 3، 151- 179.
  • صفوی‌همامی، سیدحمزه (1386)، تأثیر موقعیت ژئوپلیتیک بر سیاست‌خارجی جمهوری‌اسلامی ایران، مجله سیاست‌دفاعی، سال شانزدهم، شماره 61، 83-97.
  • طارمی، کامران و ایرج مرادی(1393)، بررسی سیاست‌خارجی جمهوری‌اسلامی‌ایران با اتحادیه‌اروپا در سه دهه اخیر، پژوهشنامه روابط بین‌الملل، دوره هفتم، شماره 28، 133-166.
  • عباسی‌اشلقی، مجید و مرتضی دامن‌پاک جامی(1392)، جمهوری اسلامی ایران و سازمان همکاری های اقتصادی اکو، مجله مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 84، 63-100.
  • عباسی‌اشلقی، مجید(1388)، مطالعه نظری سیاست‌خارجی دوجانبه اتحادیه‌اروپا و جمهوری‌اسلامی ایران، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، شماره هشتم، صص 235-266.
  • عباسی‌اشلقی، مجید(1392)، نقش حقوق‌بشر در واگرایی سیاسی جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه‌ی اروپا، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال دوم، شماره 5، صص 9-41.
  • عزتی، عزت‌الله و نبی‌الله رشنو (1386)، رویکردهای ژئوپلیتیکی سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی ایران درحوزه خلیج فارس، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال چهارم، شماره 16، 53-64.
  • فرانکل، جوزف (1371)، نظریه معاصر روابط بین الملل، ترجمه وحید بزرگی، تهران: انتشارات اطلاعات.
  • فرجی‌راد، عبدالرضا و نرگس قاسمی (1391)، ژئوپولیتیک نوین اروپا و تأثیر آن بر روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران (با تأکید بر دوران پس از جنگ سرد و شکل‌گیری اتحادیه‌اروپا)، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال نهم، شماره 35، 17-30.
  • قادری، اسماعیل (1383)، آشنایی با صنعت جهانگردی، مجله کجا، شماره 1.
  • قالیباف، محمدباقر و سیدموسی پورموسوی (1387)، ژئوپولیتیک نوین خاورمیانه و سیاست‌ خارجی ایران، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره چهل‌ویکم، شماره 66، 53-69.
  • کریمی، غلامرضا و محسن کشوریان‌آزاد (1394)، بررسی نقش مؤلفه‌های هویتی در روابط جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه‌اروپا پس از انقلاب اسلامی، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، دوره هفتم، شماره 24، 89-114.
  • کول، جی.پی (1364)، فاصله عقب‌ماندگی (تحلیلی مکانی از فقر و نابرابری جهان)، ترجمه محمود ریاضی و بهمن ذوالفقارپور، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  • گل‌افروز، محمد (1394)، نقش ژئوپلیتیک انرژی بر امنیت‌ ملی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه سیاست جهانی، دورة چهارم، شمارة سوم، 199-224.
  • گلشن‌پژوه، محمدرضا (1391)، جنگ‌نرم، تهران: موسسه تحقیقات و مطالعات بین‌المللی ابرارمعاصر تهران.
  • گل‌کرمی، عابد، یدالله کریمی‌پور، افشین متقی و حسین ربیعی(1397)، تبیین ژئوپلیتیک سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر قابلیت‌های ژئواکونومیک، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال هجدهم، شماره 49، 37-57.
  • گوهری‌مقدم، ابوذر و پوریا سرهنگ‌پور (1395)، سیاست‌خارجی اتحادیه‌اروپا در قبال جمهوری اسلامی ایران؛ از رئالیسم تا تعامل سازنده، فصلنامه جستارهای سیاسی معاصر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفتم، شمارة اول، 1445-160.
  • مروتی، لیلا و عنایت‌الله یزدانی(1393)، تبیین تأثیر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران بر روابط متقابل این کشور و اتحادیه‌اروپا، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، شماره بیستم، 29-58.
  • مهدیان، حسین و سیروس فخری(1391)، ژئوپلیتیک انرژی ایران و امنیت انرژی غرب، پژوهش‌های جغرافیای‌انسانی، دوره44 ، شماره4، 45-64.
  • مهدیان، حسین، علی علی‌حسینی و علیرضا آقاحسینی (1396)، تحلیل تأثیرگذاری عوامل ژئوپلیتیکی بر سیاست امنیت‌ملی جمهوری‌اسلامی‌ایران در پرونده هسته‌ای، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال سیزدهم، شماره46، 2020-221.
  • موسوی‌شهیدی، سیدمهدی، بهادر زارعی، محمود واثق، مرجان بدیعی ازنداهی و زهرا پیشگاهی‌فرد (1400)، تبیین نظری بسترها و زمینه‌های روابط ژئوپلیتیک و ارائة مدل پیشنهادی، پژوهش‌های جغرافیای سیاسی، دوره 53، شماره 3، 811-832.
  • نجات‌پور، مجید، عبادالله آذرگون و محمد یوسفی‌جویباری(1394)، مؤلفه‌های تأثیرگذار بر رویکرد اتحادیه‌اروپا در قبال جمهوری اسلامی ایران در دولت دهم، فصلنامه سیاست، سال دوم، شماره پنجم، 55-69.
  • هانتینگتون، ساموئل (1373)، نظریه برخورد تمدن‌ها، ترجمه مجتبی امیری، تهران: انتشارات مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امورخارجه.
  • واثق، محمود، سیدیحیی صفوی و سیدسلمان حسینی (1395)، رهیافت هم‌تکمیلی، مبانی و کارکردهای آن با تأکید بر جنوب‌شرق ایران، مجله ژئوپلیتیک، سال دوازدهم، شماره اول، 24-59.
  • وی.جی، چاک و ادواردو فایوسولا( 1390)، گردشگری در چشم اندازی جامع، ترجمه علی پارسائیان و سید محمد اعرابی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

References